Algemene projectomschrijving
Om Leidsche Rijn te verbinden met het centrum van Utrecht, is de locatie bij het Victor Hugoplantsoen gekozen om een nieuwe fiets- en voetgangersbrug te realiseren. Een locatie met opmerkelijke uitdagingen, zoals de landing van de brug in de dichtbebouwde wijk Oog in Al. Het ontwerp integreert de nieuwe school, het openbare park en de aanlanding van de brug. Zo is er een uniek samenhangend ontwerp ontstaan met een complexe combinatie van een infrastructureel werk, een utilitair gebouw, de landschappelijke inrichting van de openbare ruime en de stedenbouwkundige inpassing van deze elementen. Door de programmaonderdelen optimaal te integreren, is de Dafne Schippersbrug een icoon geworden voor de stad Utrecht en de Nederlandse benadering van fietsinfrastructuur.
Een bouwwerk dat alle betrokkenen uitdaagde om op een vernieuwende manier na te denken over ontwerp, constructie en uitvoering met als resultaat een brug die meandert vanuit het Victor Hugoplantsoen over het groene dak van OBS Oog in Al met een prachtig uitzicht over het Amsterdam-Rijnkanaal naar Leidsche Rijn.
Beschrijving staalconstructie en/of gebruik van staal
De Dafne Schippersbrug is een uiterst slank vormgegeven grondverankerde hangbrug. De brug heeft een overspanning van 110 m en hangt 9 m boven het water met staalkabels tussen twee asymmetrische pylonen. De hoogste pyloon bereikt een hoogte van 35 m. De staalpylonen zijn vervaardigd door Van der Zalm Metaalindustrie in Brakel. Het Zwitserse bedrijf Fatzer produceerde de staalkabels die het betonnen dek ondersteunen. De hightech samengestelde staalkabels bestaan uit negen lagen staaldraad van elk 3 mm dik, bestaande uit ruim 200 draden, waaromheen een viertal gewalste draadlagen liggen. Het stalen kabelsysteem dat de pylonen aan beide zijden verbindt met de verankering, maken deze brug tot de eerste grondverankerde hangbrug in Nederland.
Bijzondere aspecten bouwkundig concept / ontwerp
Het complexe programma van eisen van Rijkswaterstaat voor het vaarverkeer, beperkte ruimte en lengte binnen de woonwijk Oog in Al voor de hellingbaan van het fietspad naar de brug, zijn omgezet naar een integraal geheel. Vanuit zowel contextueel, architectonisch als constructief oogpunt is er gekozen voor een hoge A-pyloon en een lagere H-pyloon. Vanuit technisch oogpunt, zorgt deze constructie ervoor dat de dwarskrachten effectiever worden opgevangen. Architectonisch is het type hangbrug sterk contextueel uitgewerkt. De twee pylonen van de brug reageren genuanceerd op de geheel verschillende setting aan beide oevers. De uitwerking van het concept en vormgeving in alle onderdelen van de brug – de asymmetrische pylonen, hangkabels, balustrades, verlichting, brugdek en aanbruggen – articuleert de identiteit van deze onderdelen en stemt ze op elkaar af tot een evenwichtig geheel.
Bijzondere constructieve slimmigheden / detailleringen
Het betonnen dek heeft een dikte van 300 mm bij de hoofdoverspanning, bestaat uit tien geprefabriceerde betonelementen van 9 m lang en sluit met zijn zeer slanke brugdek optimaal aan bij de omgeving. Bij constructie en uitvoering leverde dit uitdaging, zodat het dunne beton tijdens het ophangen niet zou vervormen. De uiteindelijke vorm wordt bepaald door een krachtenspel tussen de kabelgeometrie, de kabelkrachten en de krachten in het dek.
Bijzondere aspecten uitvoering
Om verstoringen voor scheepvaartverkeer en omgeving tot een minimum te beperken, is er gekozen voor geprefabriceerde brugonderdelen, die ter plaatse werden gemonteerd en verbonden. Vanwege de complexe opgave om de geprefabriceerde elementen in de stalen hangkabels op de juiste stand te hangen en deze te beheersen, is er een zelfontwikkeld koppelsysteem toegepast. Om de gewenste vorm van de brug te verkrijgen, zijn eerst de middelste twee dekken ingehangen onder volledige stremming van het scheepvaartverkeer. Daarna volgden de overige delen. Gaandeweg het inhijsproces nam de brug zijn vorm aan: van een puntzak naar de gewenste ronding. De realisatie van het ontwerp vereiste een intense samenwerking met alle betrokken partijen, Rijkswaterstaat, de gemeente en de inwoners, waarbij elk van deze belanghebbenden specifieke behoeften en eisen had. Door functies te combineren en het ontwerp op een integrale manier te benaderen, reageert de brug simultaan op de verschillende behoeften. Zie ook https://www.youtube.com/watch?v=igQ_bLxo45Y.
Bijzondere functionele aspecten van het bouwwerk
De inwoners van Utrecht mochten de naam van de brug kiezen. Omdat atlete Dafne Schippers in de wijk Oog in Al opgroeide, is daarvoor gekozen. Als verwijzing naar de naamgeefster heeft de brug een 100 meter hardlooptrack gekregen.
Duurzaamheid
Al tijdens de officiële opening werd duidelijk dat de Dafne Schippersbrug omarmd werd als belangrijke plek. Sindsdien zijn er reeds vele activiteiten rond de brug georganiseerd. De wijze waarop deze locatie door dubbelgrondgebruik verdicht is en op verschillende schalen betekenis heeft gekregen voor fietsers, joggers en kinderen die vanuit beide oevers nu veilig en snel naar hun school kunnen gaan, maakt de brug tot een voorbeeld van duurzaam ruimtegebruik. Bovendien stimuleert zij beweging en fietsen: gezond en energiebewust. Extra aandacht, werd door de gemeente Utrecht gevraagd, te geven aan het voorkomen van graffiti. De facettering van de pylonen voorkomt daartoe uitnodigende grote vlakken.
Materiaalgebruik (efficiëntie)
De opzet om de brug zo slank mogelijk te ontwikkelen, heeft ertoe geleid dat materialen zowel tijdens de bouw als ook gericht op het beheersen van onderhoud, bewust en duurzaam zijn ingezet. Dat leidde tot de keuze voor een betonnen brugdek, waarbij afmetingen, eigen gewicht en afwerking van dek en staalconstructie ten opzichte van elkaar maximaal geoptimaliseerd zijn.
Energiegebruik en verbruik tijdens bouw en gebruik
Het energiegebruik tijdens de bouw is niet specifiek bijgehouden maar is nauw gerelateerd aan het totaalgewicht van aan te voeren materialen. Deze hangbrug is in zijn materiaalgebruik zeer efficiënt vergeleken met een boogbrug op dezelfde locatie. Het energieverbruik tijdens het gebruik van de brug is geminimaliseerd door het gebruik van beton in het dek en een combinatie van offshore coating en aluminisering voor de pylonen. Beide staan garant voor een minimaal onderhoud aan dek en pylonen. De kabels zijn berekend op een levensduur van 100 jaar. De verlichting in de brug is geïntegreerd in de leuning waarmee de lichtbron daar zit waar het licht gewenst is. Uiteraard is deze uitgevoerd in led om het verbruik te minimaliseren.
Mate van overlast (bouwwerkzaamheden) voor mens en dier
Overlast tijdens bouwwerkzaamheden in een dichtbebouwde stedelijke omgeving is altijd een bron van zorg. In dit geval hebben we de overlast kunnen beperken door geprefabriceerde brugonderdelen te gebruiken en het grootste deel van de voorbereidende werkzaamheden vanaf het water te doen of aan de Leidsche Rijn kant.
Innovaties op product-, concept- en bouwniveau
Dit project heeft een aantal innovatieve aspecten. Het eerste is de integratie van landschap, de school en de brug in één geheel, waar met behoud van de individuele functie een meerwaarde ontstond. Het geheel was duidelijk meer dan de som der delen. Een tweede meer technische innovatie is het feit dat de Dafne Schippersbrug de eerste grondverankerde hangbrug in Nederland is. Grondverankerde hangbruggen zijn de klassieke hangbruggen die voorkomen in gebieden waar de ondergrond een verankering in rots mogelijk maken (denk aan de Alpen of de Bay Area in San Francisco). Dit principe was hier toepasbaar omdat de Dafne Schippersbrug voor fietsers en voetgangers bestemd was.
