Met 45.000 m2 mixed-use programma en een unieke stalen tafelconstructie die dwars door het bestaande monumentale pakhuis is gebouwd, is Rotterdam een gedurfd en iconisch gebouw rijker: Fenix I.
| Locatie | Veerlaan, Rotterdam, Rotterdam |
|---|---|
| Opdracht | Heijmans Vastgoed, Rotterdam |
| Architectuur | Mei architects and planners, Rotterdam |
| Constructief Ontwerp | ABT, Delft |
| Uitvoering | Heijmans Woningbouw, Rotterdam |
| Staalconstructie | CSM Steelstructures, Hamont-Achel, België |
Het ontwerp voor Fenix I bestaat in hoofdlijnen uit drie onderdelen: Allereerst beslaat het de Fenix loods, gebouwd in 1922 voor de Holland America Lijn, van 140 meter lang en 40 meter diep en 2 verdiepingen met 6 meter vrije hoogte. Deze loods is grotendeels hergebruikt en gerestaureerd voor een gemixt programma met kadewoningen, kantoorruimten gebaseerd op de loft typologie, openbare parkeergarage, B&B, horeca en uitgebreid Cultuur Cluster, gevormd wordt door Codarts Circus Arts School, Conny Janssen Danst en Circus Rotjeknor. Door de bestaande loods heen is een stalen tafelconstructie gebouwd. Het ‘tafelblad’ (de tussenlaag) bestaat uit een 4,5m. hoge vakwerkconstructie, waarin unieke loft woningen zijn gerealiseerd aan een binnentuin. Bovenop deze tafel is een gesloten bouwblok gebouwd, uitgevoerd in een flexibele betonnen constructie, met loft appartementen met de hoogste mate van flexibiliteit in afmeting en indeling en rondom buitenruimten van 2,5 meter diep. Aan de binnenzijde van het bouwblok bevindt zich de galerij ontsluiting, die centraal met vier liften en trappenhuizen aansluit op een publieke passage op de begane grond in het midden van de oorspronkelijke loods.
De technische uitdaging van Fenix I komt het meest tot uiting in de constructie ontworpen door ABT Delft. Uitgangspunt van het ontwerp was het zoveel als mogelijk behouden van de monumentale loods, daterend uit 1922, en tegelijkertijd aanzienlijk woonvolume toevoegen bovenop de loods. De loods zelf kon het nieuwe woonvolume niet dragen, derhalve is een immense stalen tafel constructie van circa één miljoen kilo staal en 140 bij 40 meter door het historische pakhuis heen gebouwd en apart gefundeerd. Hierdoor is het nieuwe woonvolume in technische zin compleet los gehouden van de loods.
De fundering van de tafel is uiterst zorgvuldig tussen de bestaande funderingspoeren van de loods geplaatst. Daarvoor moest een rij grote gaten in de bestaande vloeren worden gemaakt. Na het openbreken van de begane-grondvloer bouwde Heijmans tussen de bestaande kruispoeren manshoge poeren van 65 kuub per stuk. Die ondersteunen de 14 meter hjoge ‘tafelpoten’ met een maximale diameter van 610 mm en een wanddikte van 40 mm. Erbovenop monteerde staalbouwer CSM een 4,5 meter hoge vakwerkconstructie, die volledig in het werk is gelast.
Het betonnen nieuwbouw volume (Fenix Lofts) bovenop de tafel is opgebouwd door middel van een betonnen tunnelkist constructie, waarbij de wanden zijn uitgevoerd als schijfkolommen om een grote mate van flexibiliteit te creëren. De combinatie van deze stalen tafelconstructie met een betonnen tunnelkist constructie daarboven op is grensverleggend.
In de tussenlaag, die wordt gevormd door de vakwerkconstructie ‘het tafelblad’, hebben de woningen een vrije hoogte van 4,5 tot 6 meter en maakt de imposante vakwerkconstructie een onmiskenbaar onderdeel uit van de woning. Deze woningen zijn voorzien van een harmonica gevel aan de Rijnhaven en hebben privé buitenruimten grenzend aan de binnentuin.
Boven op de stalen tafel is een nieuw gesloten bouwblok gebouwd, uitgevoerd in een flexibele betonnen constructie, met 212 nieuwe loftappartementen. Ten behoeve van de maximale flexibiliteit zijn de woonruimtes zoveel mogelijk opengehouden, de dragende wandschijven meten slechts 90 bij 28 centimeter. De lofts, variërend van 40 tot 300 m2, zijn volledig naar wens van de kopers in grootte samengesteld en hebben daarmee elk een compleet eigen inrichting en een uniek vloerplan. De kopers konden de grootte van hun appartement zelf kiezen, verkoop gebeurde per ‘halve beuk’ van 4,3 m’, waarbij de beuken ook verticaal gekoppeld konden worden. Dit loft concept (Open Bouwen) met hoge mate van flexibiliteit draagt bij aan de circulariteit en toekomstbestendigheid van het gebouw.
Een belangrijk aspect in het ontwerp is de zesde gevel, te weten de onderzijde van de balkons. In het nieuwe bouwvolume zijn de consoles van de balkons met veel aandacht en verfijning uitgevoerd, en refereren daarmee in hun uitstraling aan de Fenixloods. De balustrade van de balkons, die rondom het hele gebouw zijn aangebracht, zijn uitgevoerd met ingeklemd glas en voorzien van de zogenaamde “mijmerbeugel”: een repeterende industriële beugel van staal, die uitnodigt om op te leunen en te mijmeren en past bij de taal en het gebruik van de haven. In totaal zijn er maar liefst 516 mijmerbeugels toegepast in de gevel.
Voor het realiseren van het grote volume bovenop de bestaande loods, is eerst in kaart gebracht waar de poeren van de bestaande fundering staan. Vanwege de oorspronkelijke opslagfunctie heeft het gebouw een zware fundering met enorme kruispoeren van beton om de 8,6 m. Vervolgens is er een nieuw grid gemaakt, precies tussen de bestaande poeren in, met daarop stalen kolommen en vakwerken op een grid van eveneens 8,6 m.
De overgangsconstructie, het ‘tafelblad’ boven de bestaande loods (tussenlaag), bestaat uit vier, in-het-werk gelaste vakwerken van 120 meter lang, met een hoogte van 4,5 m. Elke 8,6 m (en een half stramien versprongen ten opzichte van het bestaande loods grid van 8,6 m) rust de bovenbouw op 14 meter hoge kolommen die door de bestaande bouw op nieuwe poeren zijn gezet. Hierdoor draagt de bestaande fundering de oude bouwdelen van de loods met een nieuwe indeling en steunt de nieuwe opbouw volledig af op de nieuwe fundering.
De 120 m lange vakwerken zijn in het midden gedilateerd. Om esthetische en brand-technische redenen is voor de verticalen en de diagonalen gekozen voor betongevulde kokerprofielen. De boven- en onderregels zijn geïntegreerd in de vloeren om het verslepen van leidingen onder de vloer te vergemakkelijken en om voor de bewoners het zicht naar de omgeving te vergroten.
De betonnen bovenbouw wordt stabiel gehouden door 8 stalen windbokken op de hoeken van het gebouw en 4 in het midden van de lange zijde. In het bestaande deel van de loods, zijn de stabiliteitsverbanden zo vormgegeven dat deze het bestaande betonskelet niet doorkruisen.
De montage van de stalen constructie in en door een bestaande loods tussen een grid van bestaande betonnen balken en vloeren vergde grote precisie en vakmanschap.
Het Belgische CSM Steelstructures is de staalleverancier. Dat produceert ook achtbanen, dus voor een opgave met complexe en zware knooppunten draait het de hand niet om. De onderdelen van het ‘meccanopakket’, dat compleet in BIM is gezet, werden zoveel mogelijk geprefabriceerd.
In verband met de binnenstedelijke postzegel locatie was het noodzakelijk dat alle onderdelen met de torenkranen konden worden geplaatst. De maximale grootte van de prefab elementen werd bepaald door de capaciteit van deze torenkranen.
De in het zicht blijvende vakwerken werden zoveel mogelijk geprefabriceerd aangevoerd en op 15 meter hoogte aan elkaar gebout en gelast waar dat nodig was in verband met de momentvaste verbindingen. Aan het stalen vakwerk zijn ankers vastgelast zodat eenvoudig en snel de tunnelkist op 17 meter hoogte opgebouwd kon worden.
Om stabiliteit van de constructie tijdens de bouw te verzekeren werd de staalconstructie tijdelijk gekoppeld en afgedragen op de bestaande loods. Deze tijdelijke constructie was voor iedereen herkenbaar door de felgele kleur. Tijdens de montage vond nauwkeurige monitoring plaats op zettingen, om het bestaande gebouw te ontzien.
De combinatie van verschillende staalprofielen als deltabeams, de vakwerken uit kokers en buiskolommen die alle samenkomen in één knoop, vormen een zeer complexe detaillering. De staalknopen, die in het zicht zijn gebleven, vormen zo een eigen esthetiek.
De bestaande loods biedt onderdak aan drie bekende culturele instanties die samen het Cultuur Cluster (Fenix Docks) vormen: Conny Janssen Danst, Codarts Circus Arts school en Circus Rotjeknor. Het gezamenlijk gebruik van diverse ruimten maakten deze inpassing tot een complexe uitdaging. Voor het inpassen van de diverse benodigde ruimtes in de bestaande structuur van de loods heeft het integrale ontwerpteam inventieve oplossingen gevonden. De gebruikers hadden bijvoorbeeld grote kolomloze ruimtes nodig. Om dat mogelijk te maken zijn op sommige plaatsen stalen profielen rond de oude betonkolommen geplaatst, als een soort reuzen spalken.
Dwars door de loods loopt de Fenix passage: een nieuwe binnenstraat van 40 meter lang, die de stadszijde (Veerlaan) verbindt met de kade. Deze straat is een van de meest interessante ruimtes van Fenix, omdat het de verbinding tussen het verleden en heden het best tot uitdrukking brengt en de verschillende tijdlagen blootlegt. De dynamiek van Fenix wordt zichtbaar en voelbaar door de vele zichtlijnen, die de verschillende functies en activiteiten in de Fenix bij elkaar brengen.
In de passage is de bestaande betonconstructie en de nieuwe stalen tafel prominent aanwezig. Om de passage zo vrij mogelijk te houden van overige constructie zijn de 14 m hoge trappen, die leiden naar de binnentuin op het dak van de loods, vrijdragend opgehangen aan de stalen tafel. Met het staal is een nieuwe tijdlaag toegevoegd aan Fenix i. Het staal mag gezien worden, net zoals de kranen vroeger op het dak. En zo versterken oud en nieuw elkaar, passend bij de nieuwe functie.
