Paul de Ruiter Architects kreeg de opdracht voor het ontwerp van een ecologische woning tussen het bos en de duinen van Heemstede/Aerdenhout. Het resultaat is Villa A: een energie-neutrale villa die de ecologische Natura2000 structuur omarmt.
Villa A
Aerdenhout
Projectinformatie
WONEN MET STAAL (97): VILLA A, AERDENHOUT
Happy few achter de duinen
Midden in en met de natuur leven, dat is de opdracht die architectenbureau Paul de Ruiter Architects waar wist te maken. Behalve uitgesproken woonwensen heeft de opdrachtgever nu een plek om van te dromen, achter de duinen in Aerdenhout. Projectarchitect Martijn van Gameren maakte er een glazen doos van die voorzichtig lijkt te zijn neergedaald op een stevig fundament in een glooiing. Maar de natuur houdt vast aan zijn eigen wetten: krachten moeten worden opgenomen.
Op het oog is het een vrij eenvoudig ontwerp, met rondom een glazen gevel. Maar als architect Martijn van Gameren tijdens het gesprek op zoek gaat naar een bepaald detail moet hij door onverwacht veel tekeningen. 'Een ontwerp eenvoudig en zuiver houden vraagt soms juist om ingewikkelde oplossingen', licht hij toe. 'Maar dat is ook het leuke eraan. Met een opdrachtgever die daar oog voor heeft kun je tot op de millimeter detailleren.' Dan vraag je je af of een architectenbureau van zulke opdrachten eigenlijk wel kan bestaan – zeker als groot bureau wat Paul de Ruiter Architects met 36 personen intussen is. Die vraag laat Van Gameren, partner in het bureau en in dit geval ook projectarchitect, wijselijk onbeantwoord. 'Vanaf het begin hebben we ruim twintig particuliere woonhuizen ontworpen, ongeveer één per jaar. Zowat niks ten opzichte van al ons werk. Maar behalve leuk is het ook een goede leerschool. Ontwerptechnisch, het contact met de opdrachtgever, het traject van de bouwaanvraag. En het zijn aansprekende projecten. Iedereen snapt een woning en de schoonheid daarvan.'
Begrenzingen
De opdrachtgevers hadden een kavel tegen de Amsterdamse Waterleidingduinen bij Aerdenhout. Een licht glooiend terrein met vooral bos en met 8000 m2 zo groot dat buurpanden letterlijk ver te zoeken zijn. De vorige eigenaar had zijn opstal alvast gesloopt. Maar nieuw bouwen ging zomaar niet: omdat het Natura 2000-gebied is, moest onderzoek worden gedaan naar beschermde soorten en er was een 'binnenplanse bestemmingsplanwijziging' nodig. 'We hebben alle begrenzingen van die plek moeten opzoeken en benutten', voegt Van Gameren toe. Zo werd het een woning in twee lagen. Boven, de woonverdieping met alle voorzieningen waar het stel nog jaren gelijkvloers kan blijven wonen. Tegelijk biedt het verhoogde standpunt rondom een mooi uitzicht. Beneden, ingegraven in het landschap, kamers voor de dochters. Die zijn weliswaar het huis uit maar het moet een echt familiehuis zijn, met ruimte voor iedereen zonder dat het te groot aanvoelt.
Zweven
Van Gameren maakt er een woning van die lijkt te zweven boven het landschap, 'niet een landhuis maar een huis dat is geland in zijn omgeving', zoals hij het omschrijft. 'Dat zweven, verbeeld door de grote overstekken en de glooiing in het terrein, symboliseert de balans tussen wonen en natuur. Die balans is trouwens niet alleen een gedachte, er zijn daadwerkelijk allerlei maatregelen genomen om de impact op de omgeving minimaal te houden.' Natuurlijk vragen zulke grote overstekken forse constructieve oplossingen maar hij acht ze essentieel voor het ontwerp. Met een poot eronder zweeft het niet meer.
Met een geknikte plattegrond vouwt de woning zich als het ware in het landschap en maakt beleefd plaats voor twee oude vliegdennen. De schuine hoeken zorgen voor verrassingen: je overziet de ruimten niet in een keer en als vanzelf draait je blik naar buiten mee met de richting van de gevels.
Van binnenuit lijken die gevels, rondom glas van vloer tot plafond, bijna afwezig. Je woont letterlijk midden in de natuur, precies zoals de opdrachtgevers voor ogen staat. Ze willen leven met het ritme van dag en nacht. Daarom ontbreken ondoorzichtige gordijnen zelfs, alleen bij de slaapkamer zijn afsluitbare lamellen. En in de woonkeuken zorgt een robuuste betonnen wand gevoelsmatig voor beschutting.
Van buiten bepaalt het daglicht hoe de gevels zich laten zien. 'Het glas is extra reflecterend en met lichte groenkleuring', legt Van Gameren uit. 'Daardoor weerspiegelt het overdag de omgeving, afhankelijk van het licht en je kijkhoek. En bij duisternis zie je het interieur.' Zonder directe buren kan zoiets.
Essentie
Het souterrain ziet eruit zoals het is gemaakt: een betonnen bak met daarover een vloer van breedplaat. Wanden en plafonds zijn niet afgewerkt. Boven de slaapkamerramen rust de vloer op een UNP-profiel op dunne kokerkolommen. Boven de uitkragingen is de vloer uitgevoerd als kanaalplaat, dat spaart gewicht en is makkelijker bij de bouw.
Voor de verdieping geldt hetzelfde, het is wat je ziet: 'Wij willen laten zien hoe een gebouw in elkaar zit. In essentie een casco met een schil eromheen'. In dit geval is dat casco nog onder te verdelen in de kolommen en liggers achter de gevel en de invulling van vloer en plafond. Alles heeft zijn eigen zone, duidelijk afleesbaar in het grote geheel. 'We doen niet aan wegmoffelen', verklaart Van Gameren.
Op de betonnen bak staan langs de gevels stalen kolommen, met daarop lage randliggers die het traditioneel gemaakte houten dak dragen. Dat het dunne, ronde kolommen moeten zijn, is nauwelijks een vraag. 'Ze zijn nauwelijks dikker dan de kitvoegen in het glas. Zo glijdt je blik er als het ware omheen. En doordat ze richtingloos zijn, passen ze overal hetzelfde achter de gehoekte gevel.'
Raamwerkligger
Langs een van de gevels in de woonkamer zijn die kolommen beduidend dikker. Ze verraden de constructie die nodig is om het grote overstek te dragen, een verdiepinghoog raamwerk met forse uitkragende stalen walsprofielen in de vloer- en dakrand. Die kolommen, momentvast daaraan verbonden, hebben zo dus meer te doen dan alleen het dak ondersteunen. 'Dus zijn ze duidelijk dikker, en dat mag je zien', zegt de architect. In aanleg zou daar ook een vakwerkligger op zijn plaats zijn; daarmee konden de kolommen bijna even dun blijven als in de andere gevels. 'Maar bijna, net niet, dat is slecht te verenigen met de benadering om alles duidelijk te laten zien', zegt hij. En er zouden voor de ramen langs diagonalen lopen. 'Voor de opdrachtgever onbespreekbaar.'
Diezelfde opdracht, geen diagonalen voor de ramen, krijgt de architect bij het oplossen van de stabiliteit van het dakvlak. De dunne kolommen noch het glas kunnen daarbij helpen. Alleen de binnenwand tussen slaapkamer en de inloopkast en de betonnen wand in de keuken komen in aanmerking om het dakvlak in horizontale richting in de greep te houden. Twee vormvaste vlakken waar er eigenlijk drie nodig zijn, ook nog op flinke afstand uit de hoeken, constructief allemaal niet ideaal. Om op zijn taak berekend te zijn, krijgt de betonnen wand zo een forse dikte. Niet weggemoffeld, integendeel, het laat zien wat er nodig is om het een stukje verder opgeruimd transparant te houden.
Projectgegevens
Locatie Aerdenhout • Opdracht particulier • Architectuur Paul de Ruiter Architects, Amsterdam • Constructief ontwerp Bureau Broersma Ingenieurs en Bouwadvies, Den Haag • Uitvoering Aannemersbedrijf van der Worp, Haarlem • Staalconstructie Evers Staalconstructies, Hillegom • Data start ontwerp 2019, start bouw 2020, oplevering juli 2022 • Bouwkosten geen opgave • Fotografie Tim van de Velde
Technische gegevens
Hoofdafmetingen vloeroppervlak 330 m2 bruto, inhoud 1120 m3, verdiepinghoogte 3,2 m bruto, 2,8 m netto • Draagconstructie profielen HEB 200,UNP 260, K100, B60 • Conservering gestraald en gemenied, dekkend geschilderd • Dak houten balklaag 244/69 • Vloeren breedplaatvloer, boven uitkraging kanaalplaatvloer • Gevels triple glas structureel verlijmd, betonwanden • Staalgebruik geen opgave
ir. P.F. van Deelen
Paul van Deelen is civiel ingenieur en zelfstandig bouwtechnisch journalist in Rotterdam.
