Algemene projectomschrijving
Het hoogste punt van Castricum is de Papenberg. Vandaar bestond een prachtig uitzicht vanuit de duinen op het binnenland. Ooit was de Papenberg een open duintop, maar een deel van het duin is dichtgegroeid met bos waardoor het uitzicht is verdwenen. De populaire locatie heeft een rijke geschiedenis van oer ij landschap tot de veldslag van 1799. Maar ook in de jongere geschiedenis heeft deze plaats een rijke betekenis. Deze 'poort naar de duinen' vormt dan ook een unieke plek om het uitkijkpunt in ere te herstellen en middels een uitkijktoren een extra beleving te bieden aan de bezoekers.
Het plangebied is gelegen in het Noord-Hollands duinreservaat en maakt onderdeel uit van het Natura2000 gebied. Daarnaast is het een aardkundig monument. Hoe met deze uitdagingen is omgegaan is in onderstaande tekst toegelicht. Het ontwerp van de uitkijktoren symboliseert de dynamiek van het landschap. Wind, water, verstuivingen, de vormen van de duinen. Op welke wijze deze gebiedskenmerken zijn verwerkt wordt uitgelegd onder de bijzondere aspecten van het bouwkundig concept/ontwerp.
Eerder was al een trap naar de duintop aangelegd en de padenstructuur gewijzigd om de soortenrijke open duin delen te ontzien. Hierdoor zijn de recreatievoorzieningen verbeterd, terwijl er ook meer ruimte is ontstaan voor natuur. Een win-win oplossing. De relatie tussen het duingebied, binnenduinrand en de polder wordt hierdoor beter beleefbaar.
Beschrijving staalconstructie en/of gebruik van staal
De toren is opgebouwd uit een thermisch verzinkt buizenframe waartussen de cortenstalen 'golf' is opgehangen. Om de vormgeving zo min mogelijk te verstoren is gekozen om alle boutbevestigingen van de thermisch verzonken delen verdiept aan te brengen. De Cortenstalen delen zijn op locatie aan elkaar gelast waardoor praktisch geen bevestigingspunten zichtbaar zijn.
Aan de uiteinden van de 'golf' is een transparante afscherming gemaakt doormiddel van een RVS-draadgaas vlechtwerk. Hierdoor ontstaat het open effect van de 'golf' en waardoor tevens het uitzicht op de omgeving wordt vergroot.
Boven de afsluitingen van RVS-draadgaas is een RVS wijzerplaat gemonteerd met daarnaast de uitsneden in Cortenstaal van karakteristieke bouwwerken die worden aangewezen.
Bijzondere aspecten bouwkundig concept / ontwerp
Voor de toelichting op het ontwerp laten we de architect zelf aan het woord:
"Ik durf wel te stellen dat juist het gevoel voor de omgeving, het landschap en haar geschiedenis, bepalend zijn geweest voor de vormgeving en uitstraling van de uitkijktoren. Het samenspel van ervaring vanuit de landschapsarchitectuur, vanuit kunst en de gebiedskennis van PWN, vormden de essentiële ingrediënten om tot een uitkijktoren te komen die aansluit bij zijn omgeving.
Aansluiten bij zijn omgeving betekent in dit geval niet ‘opgaan in de omgeving’. Integendeel. De Papenberg vormt een belangrijk onderdeel in de route tussen het treinstation Castricum en het natuurgebied van het Noordhollands Duinreservaat. De wandelroute die over de Papenberg loopt wordt dan ook intensief gebruikt, waarbij de uitkijktoren onderdeel is van de routebeleving. Hiermee hebben we meteen één van de eerste ontwerpuitgangspunten te pakken. PWN is de beheerder van dit mooie natuurgebied. Door een uitkijktoren met een PWN-signatuur te ontwerpen is de herkenbaarheid van PWN als natuurbeheerder te vergroten. De cortenstalen ‘golf’ (zoals wij deze noemen) kan gezien worden als een knipoog naar een waterleiding, maar refereert vooral naar de verbondenheid van PWN met het duinlandschap.
De dynamiek die aanwezig is in het duinlandschap, de werking van water en wind, vormt de belangrijkste basis voor dit ontwerp en is ook te herkennen in het logo van PWN. In alle onderdelen van de uitkijktoren komt het dynamische karakter van de omgeving tot uiting door het toepassen van golvende bewegingen. Nergens is de toren symmetrisch. De ‘golf’ is zowel vanaf de zijkant golvend in hoogte, vanaf de voorkant golvend in de breedte en vanaf de bovenkant golvend in de lengte. Dit gevoel is tot in details verwerkt, zoals de vormgeving van de trap en meedraaiende spijlen tussen de leuningen.
Op deze locatie vormt de toegestane hoogte van de uitkijktoren (7 meter boven maaiveld) een beperkende factor om vanaf een grote hoogte op het landschap neer te kijken. Dit ontwerpuitgangspunt heeft geleid tot de gedachte om een ‘horizontale’ in plaats van ‘verticale’ uitkijktoren te ontwerpen en daarbij gebruik te maken van het natuurlijke hoogteverval van de Papenberg. Het ontwerp is er volledig op gericht om de landschapsbeleving zo sterk mogelijk over te brengen op de bezoeker. Vanuit het midden van de toren wordt de bezoeker naar de uiteinden verleid. De besloten wereld in de ‘golf’ van de toren opent zich naar de uiteinden, waarbij het duinlandschap zich uitstrekt en zich aan de bezoeker presenteert (een machtig panorama). Aan de andere zijde wordt de bezoeker beloond met een vergezicht over Castricum terwijl tegelijkertijd neergekeken kan worden op de bijzondere duingraslanden onder de toren.
Tot slot is het buizenframe waarbinnen de ‘golf’ gedragen wordt opvallend. Deze ‘drager’ bestaat uit twee kruislingse bogen die het gewicht van de uitkijktoren verdelen over vier drukpunten. Met deze constructie is het mogelijk om niet te diep te hoeven graven (vanwege de status van de Papenberg als aardkundig monument) en met grote betonnen funderingsplaten de uitkijktoren op zijn plek te verankeren. Hiermee heeft de uitkijktoren een positie in het duinlandschap, in plaats van dat het landschap rondom de uitkijktoren gelegen is."
Bijzondere constructieve slimmigheden / detailleringen
De beperkingen vormde gelijk de uitdaging van dit project. De beperkingen werden veroorzaakt door de combinatie van zeer korte bouwtijd, krappe toegangsroute en steile klim naar de duintop van 34m +NAP, beperkingen op de stikstofuitstoot, beperkt graven in het aardkundig monument en grote invloeden van het weer (wind/zout/zand) op de constructie. Deze beperkingen hebben tot resultaat gehad dat bij ieder steunpunt een samengesteld fundering is gemaakt van prefab elementen. Het grondvlak van de toren is hierdoor beperkt tot de oppervlaktes van de vier staanders. waardoor er meer ruimte is gecreëerd voor de bijzondere duingraslanden onder de toren. Daarnaast is een deel van het buizenframe nog gevuld met beton om zo voldoende stabiliteit in de toren te kunnen krijgen. Deze constructieve elementen mochten uiteraard geen afbreuk doen aan het beeld, maar toch invulling geven aan al de beperkingen.
Bijzondere aspecten uitvoering
Aardkundig monument, Natura 2000, stikstofrestricties. Dat maakte de uitvoering tot een ware uitdaging. dit project mocht niet ten koste gaan van de waardevolle natuur. Dus 'bestaande infrastructuur en paden gebruiken', dat was de boodschap aan het begin van het project. De keuze was óf 32 meter steil omhoog tegen een duin van 45 graden, óf de langere route via het 1,5 meter brede klinkerpad met allerlei houten treden en bochten. Voor het project is het laatste gekozen. Met diverse beschermende maatregelen is het laatste deel van de route nauwkeurig uitgestippeld om alle beschermde soorten heen en met voorzieningen zoals rijplaten om geen bodemverdichting te laten ontstaan.
Alle onderdelen van de toren zijn zo in onderdelen van maximaal 2000 kg per stuk naar de top van de duin gebracht en daar samengesteld.
Gezien de natura2000 restricties was de uitvoering gesteld op maximaal 2 weken op locatie. Toen echter in de loop van de week de weersverwachtingen aangaven dat een sneeuwfront naderde is de toren nog in dezelfde week afgerond omdat met sneeuw de locatie onbereikbaar is voor de machines en de werkzaamheden op locatie anders te lang in beslag zouden nemen.
Ten aanzien van de stikstofuitstoot is voorafgaand aan het werk een AERIUS berekening gemaakt om te berekenen wat de invloed zou zijn op de omgeving. De uitkomst was een beperkt aantal machines met schone motoren mochten slechts korte tijd gebruikt worden in het gebied. Door slimme inzet van machines is ruimschoots aan deze norm voldaan.
Bijzondere functionele aspecten van het bouwwerk
Het kunstwerk doet dienst als uitkijkpunt. Als je de grote trap tegen het duin hebt beklommen, wordt dat beloond met een prachtig uitzicht richting zee en het binnenland. Daarnaast dient deze eyecatcher om het gebied aantrekkelijker te maken voor recreanten en inwoners van het gebied. Het doel is om van het gebied waarin de toren is geplaats als het ware een 'poort' naar de duinen te creëren. Binnen dit plan is ook de uitkijktoren bij Castricum gerealiseerd.
