'WE HEBBEN IETS NEGATIEFS OMGEBOGEN NAAR IETS POSITIEFS'
GRONINGERS GRIJPEN VERSTERKINGSOPERATIE AAN VOOR NIEUW LEVEN WIERDEWONING.
Geschreven door Esther Walstra
Gerard en Leen behoren tot de eerste Groningers wiens aardbevingshuis tijdens het versterken ook een heel nieuw leven kreeg. Hun historische wierdewoning op het Groninger Hogeland bleef aan de buitenkant bijna hetzelfde. Maar binnen heeft het vrijstaande huis een complete metamorfose ondergaan. 'Onze architect vroeg als eerste waar we graag oud willen worden', vertelt kunstschilder Leen, 'en vervolgens wat we het liefste thuis doen. Pas toen kwam het besef dat we hier, ondanks alles, toch een toekomst voor ons zagen.' Met de hulp van hun eigen architect werd het zwaar beschadigde huis, tegelijk met de versterking, omgetoverd in een nieuwe thuisbasis.
GESCHIEDENIS
Het markante jarendertighuis van Leen Kaldenberg en Gerard Gerritsen steekt enigszins jeugdig af bij de middeleeuwse Donatuskerk, die achter hun huis een schaduw op hun tuin werpt. Beide monumenten ademen geschiedenis en zijn onderdeel van het beschermde dorpsgezicht van het wierdedorpje Leermens. Maar hoe authentiek het vooroorlogse huis er ook uitziet, eenmaal binnen stap je onmiskenbaar de 21e eeuw in. Strakke witte wanden, geborstelde betonnen vloeren en veel onbehandeld, ruw hout. Hierachter zijn allemaal stalen balken verstopt', vertelt Gerard terwijl hij op een smetteloze muur klopt. 'Ons huis is een stalen constructie geworden dat stevig verankerd staat op heel veel ijzeren palen. We grappen wel eens dat we op de Tafelberg wonen'.
BREED UITZICHT
Waar vroeger verschillende kamers waren, is nu een grote open ruimte met een breed uitzicht over het weidse Groninger land. Hond Bob kan ongehinderd door het huis drentelen om altijd weer terug te keren naar zijn de leren leunstoel in de hoek. Zijn lievelingsplekje. Vanuit de woonkamer is er ook zicht op de hoger gelegen vide, tegen het puntdak aan gebouwd. Een belangrijke plek voor Leen. 'Dat is mijn domein', wijst hij omhoog, 'een van de bonussen van de grote verbouwing.' Hij is verguld met het schildersatelier en de glazen dakkapel die voor een deel buiten de constructie steekt. Leen: 'Het ligt precies op het noorden, het noorderlicht is het beste schilderlicht'.
OPNIEUW UITVINDEN
De twee Groningers besloten om na jarenlange aardbevingsstress het lot in eigen handen te nemen. Hun kwetsbare huis, dat steeds verder verzakte, kwam na een periode van onzekerheid in aanmerking voor versterking. Gerard en Leen riepen de hulp in van Mint Architecten, een Gronings architectenbureau. Samen grepen ze de intensieve herstel- en versterkingsoperatie aan om hun woning helemaal opnieuw uit te vinden. Met het voorstel van de architect om de woning levensloopbestendig te maken vielen de puzzelstukjes op zijn plaats. 'We werden eindelijk weer blij als we het over ons huis hadden', vertelt Gerard, 'en dat was al heel lang niet gebeurd'.
THUISGEVOEL
'Het herstellen van een beschadigd huis wordt doorgaans door aannemers en constructeurs uitgevoerd', legt directeur-architect Dianne Maas – Flim van Mint Architecten uit. 'Er wordt daarom vooral op een hele technische manier gekeken. Dat is ook logisch, de woning moet natuurlijk weer veilig worden gemaakt. Maar een huis is meer dan een constructie en stenen', vindt ze. 'Het gaat ook over een thuisgevoel, waar je je prettig voelt, waar je je passie uitoefent en waar je jezelf kan zijn. Dat is net zo belangrijk. Alle bewoners hebben daar recht op, zeker de mensen die aardbevingsschade hebben opgelopen', bepleit ze. 'Daarom hoop ik echt dat gedupeerde huiseigenaren voor zichzelf kiezen en een architect erbij betrekken. Zodat hun huis niet alleen versterkt en hersteld wordt, maar dat er tegelijk ook mooie woonwensen in vervulling kunnen gaan. Dat is namelijk hèt moment ervoor'.
TAFEL VOOR TIEN
'Ons huis heeft meer functionele ruimtes gekregen en toch lijkt het veel groter', vertelt Leen terwijl hij richting de enorme houten tafel loopt, het centrum van de woonkamer. 'Dit was voor mij heel belangrijk; een tafel voor minimaal tien personen in het midden van het huis. Ik hou ervan om te koken voor grote groepen. Een overblijfsel van mijn andere carrière als chef-kok', vertelt hij. 'Dat was dus een harde eis, er moet ruimte blijven voor tien eters'. Dat lukte en het eettafel staat nu ook dichterbij de nieuwe open keuken. 'Die zat vroeger aan de achterkant van het huis. Dat was voor mij, de kok, eigenlijk helemaal niet zo gezellig. Ik heb nu tijdens het koken contact met mijn gasten'. Gerard vertelt waarom de professionele keuken daar is weggehaald. 'Onze slaapkamer is er gebouwd. Op de begane grond, dus ook geschikt voor als we over een héle lange tijd oud zijn', lacht de gepensioneerde zorgmanager.
NIEUW STAAL
Het karakteristieke huis aan de Wierdeweg in Leermens is weer honderd procent veilig. Het is vastgezet met dertien gigantische stalen palen die, dwars door de wierde, twintig meter de aarde ingaan. Een nieuwe metalen constructie loopt door het hele huis en verankeren de muren stevig. De woning is een grote open ruimte geworden waarin alle activiteiten in het huis samenkomen. Gerard: 'We hebben iets negatiefs omgebogen naar iets positiefs en dat voelt heel goed. Daarom blijft een deel van al dat nieuwe staal expres zichtbaar, ook van buitenaf. Dat wilden we graag, waarom zouden we de gebeurtenissen verhullen? De aardbevingen en de heropbouw horen nu bij de geschiedenis van ons huis'.
INTERVIEW:
Aardbevingen hebben het huis flink be- schadigd. Omdat voor de versterking alle binnenwanden toch constructief aangepakt moeten worden, kunnen ze er net zo makke- lijk helemaal uit. Dat biedt een kans om de indeling naar wens aan te passen.
Woldring past alle woonfuncties in op de begane grond. De woonkeuken, de centrale plek, komt aan de voorkant met uitzicht over het landschap. En de slaapkamer aan de rus- tige kant onder de bomen rond de kerk. Zo is de woning geschikt om ‘er oud te kunnen worden’. Een open plattegrond met zo min mogelijk deuren houdt de zichtlijnen lang en de ervaring ruimtelijk.
Voor een andere wens, een schildersatelier, is ruimte op de verdieping. Het mooiste uitzicht zit eigenlijk tussen de twee dakkapellen in; daarom vervangt Woldring die radicaal door een brede. ‘Die wilden we graag vormgeven als een minimalistische glazen doos, duidelijk als toevoeging van deze tijd. Maar Welstand zag liever iets traditionelers met een dakrand. En daar is het niet beter op geworden’, licht hij toe. Om in de woonkamer de ruimte van de kap te kunnen ervaren en het atelier ‘lucht’ te geven, komt er een grote vide in de verdiepingvloer.
Pas als de woonwensen zijn ingevuld, wil Woldring naar de constructie kijken. ‘Dat is de volgorde. Compromissen kun je later nog sluiten’, stelt hij.
De versterking komt erop neer dat binnen de bestaande gevels een vormvaste dooscon- structie komt die verticale en vooral ook horizontale belastingen naar de ondergrond afvoert. En die zorgt voor samenhang zodat delen van de gevels zich niet meer ten opzich- te van elkaar kunnen verplaatsen. Daar kan metselwerk immers heel slecht tegen.
Het ondervlak van de doos is een nieuwe betonnen begane-grondvloer op dertien palen. Uit die vloer steken rondom stalen nokken die door de bestaande metselwerk gevels steken, met krimpvrije mortel daarin verankerd. Zodra de steun onder de stroken- fundering van het metselwerk wegvalt, bij een volgende lichte beving bijvoorbeeld, komen de gevels via die nokken op de betonnen begane-grondvloer te rusten. Ongelijkmatige verzakkingen kunnen zo niet meer. Op de metselwerk gevels rusten nog steeds groten- deels de verticale belastingen uit de verdie- pingvloer en kapconstructie.
Bovenvlak van de doosconstructie is de ver- diepingsvloer, die daarvoor wordt uitgevoerd als schijf. Een aantal portalen met stabiliteits- verbanden koppelt de schijven van begane grond en verdieping zodat die horizontaal niet meer ten opzichte van elkaar kunnen bewegen. Dit beschermt de metselwerkgevels tegen scheuren.
Er komt een geheel nieuwe kapconstructie die rust op de gevels, net als daarvoor. Door de doosconstructie kunnen de ondersteu- ningen niet meer onderling verplaatsen. Om bewegingen te kunnen opvangen zijn de vlakken van de kap als schijven uitgewerkt en is de kap zelf hier en daar sterker uitgevoerd.
Een houten vloer als schijf laten werken is niet ingewikkeld, maar wel als die voor de helft bestaat uit een vide. ‘En die vide gingen we niet opofferen, die is essentieel voor het ontwerp’, zegt Woldring. Daarom stelde hij voor in de vide een stalen kruis op te nemen, gevat in een kader van stalen profielen. ‘Die oplossing belemmert de ruimtelijke beleving niet en laat iets zien over de geschiedenis van het huis’, licht hij toe. Die stalen delen blijven grotendeels in het zicht; de contrasterende kleur exposeert ze zelfs.
Iets soortgelijks geldt voor de slaapkamer. Ook daar zou een schijfconstructie moeten, maar een verdiepingvloer is niet de oplossing. ‘Vanuit je bed kijk je de kap in, een wereld van houten balken. De constructeur stelde ook daar een verband voor maar dat zou
het beeld op de kap toch verstoren. Daarom is voor die schijf een stalen raamwerk met momentvaste hoeken gekozen. Ook dat is opvallend in het zicht gehouden.
De verticale verbanden, die de begane-grond- vloer en verdiepingvloer horizontaal koppelen zijn overal weggewerkt in gevels
en binnenwanden, keurig witte vlakken. ‘Het staal daar laten zien zou het veel te druk maken. Het moet wel subtiel blijven’, zegt de architect.
