Een stalen kap voor de eindhalte van de Noord/Zuidlijn.
| Locatie | Moreelsepark 3, Amsterdam |
|---|---|
| Opdracht | Gemeente Amsterdam/Dienst Metro en Tram, Amsterdam |
| Architectuur | Benthem Crouwel Architects, Amsterdam |
| Constructief Ontwerp | Movares, Utrecht |
| Uitvoering | Visser & Smit Bouw, Rotterdam |
| Staalconstructie | Moeskops Staalbouw, Bergeijk |
Op 22 juli 2018 opent de Noord/Zuidlijn van Amsterdam. De recent gereed gekomen 135 m lange kap van het noordelijk eindstation Noord is een baken in de omgeving, en een identiteitsdrager voor het nieuwe hart van het stadsdeel Centrum Amsterdam Noord (CAN). CAN wordt een volwaardig stadscentrum met grootstedelijke allure. Het stationsgebied van CAN biedt een concentratie van voorzieningen en stedelijke functies. Rond het hier gelegen eindstation Noord van de Noord/Zuidlijn (NZL) worden woningen en gebouwen met commerciële, culturele, educatieve en maatschappelijke functies gerealiseerd.
In opdracht van het Projectbureau Noordwaarts (NW) heeft Benthem Crouwel Architects (BCA) in 2010 het Bouwkundig Ontwerp Grote Kapconstructie voor station Noord vervaardigd. Het Bouwkundig Ontwerp Grote Kapconstructie is in twee stadia tot stand gekomen.Ten behoeve van het eerste stadium, gedateerd op 2 december 2010, zijn een architectonisch en bouwkundig ontwerp door Benthem Crouwel Architects en een constructief ontwerp door Movares vervaardigd. Ten behoeve van het tweede stadium, gedateerd op 18 april 2011, heeft integratie plaats gevonden met het Lichtontwerp, door Benthem Crouwel Architects en Bartenbach, Aldrans, Oostenrijk.
Verschillende vervoersstromen komen samen in de vervoersknoop Buikslotermeerplein. De knoop verbindt het meest noordelijke station van de Noord/Zuidlijn met buslijnen naar Amsterdam Centraal Station en naar Amsterdam Noord, Zaanstad, Purmerend en West-Friesland. De vervoersknoop heeft een gelaagde opbouw. Bestemmingsverkeer, verschillende vormen van openbaar vervoer en doorgaand autoverkeer kruisen elkaar op drie verschillende niveaus.
Parallel aan het architectonisch en bouwkundig ontwerp door Benthem Crouwel Architects is een constructief ontwerp opgesteld door Movares. Daarbij is de kap constructief uitgewerkt met specifieke aandacht voor de belastingafdracht naar het viaduct van de Nieuwe Leeuwarderweg. Het viaduct was immers al ontworpen en gerealiseerd, zonder rekening te houden met een stationskap.
Uit het onderzoek bleek dat het viaduct de statische en veranderlijke belastingen ten gevolge van de nieuwe kapconstructie kon afdragen zonder dat aanvullende maatregelen aan het viaduct noodzakelijk waren. De krachtsafdracht van de staalconstructie en glaskap naar de fundatie vindt plaats d.m.v. glijopleggingen (oliepotjes), om de krachten het zoveel mogelijk spreiden.
De primaire constructie van de stationskap bestaat uit tien samengestelde stalen portalen, radiaal uitgezet ten opzichte van het middelpunt van de cirkelboog van de daklijn. De secundaire draagstructuur bestaat uit maximaal 17 gordingen tussen elk spantpaar. Met een hart-op-hart afstand van 1100 mm zijn haaks op de gordingen glasdragers bevestigd.
De stalen portalen zijn samengesteld uit verschillende contourplaten. Een portaal bestaat uit drie elementen die op de bouwplaats aan elkaar zijn gelast. In gebogen vorm achterliggend staal aangebracht op de portalen t.b.v. beplating en verlichting.
Het totale staalgewicht van de kap is circa 450 ton, het verfoppervlak is circa 7.600 m².
In het gebouw is 264 m gootconstructie boven het wegdek aangebracht.
Op aanwijzing van Arcadis is gedurende de uitvoering de constructie versterkt. De gehele constructie is opgewaardeerd d.m.v. injectiebouten en verstevigingsplaten waardoor er minder doorbuigingen/vervormingen plaats vinden.
De kap van Station Noord zorgt voor optimaal comfort voor de reizigers van de metrolijn, maar ook voor de gebruikers van het busstation en andere passanten van de vervoersknoop. Door grote vides is de kap vanuit alle verdiepingen van het stationsgebouw te zien. Letterlijk en figuurlijk verbindt de kap alle functies binnen de vervoersknoop.
Vooral op het perronniveau van de metrolijn is uitzicht op de omgeving wenselijk. Om dit te bewerkstelligen zijn de meest voorkomende constructieve elementen, de glasdragers, zo geprofileerd dat optimaal uitzicht gegarandeerd is. Hiervoor is vooral de constructieve hoogte beperkt, wat ervoor zorgt dat ook in de lengterichting van het station vrij uitzicht op het nieuwe Centrum Amsterdam Noord bestaat.
De kap van Station Noord levert een belangrijke bijdrage aan de identiteit van het nieuwe Centrum Amsterdam Noord. Vanuit alle richtingen en op alle niveau’s van de vervoersknoop is de kap zichtbaar. Zij staat los van alle omringende gebouwen en lijkt onderdeel van een eiland in het hart van de Nieuwe Leeuwarderweg te zijn.
De kap geeft betekenis aan de locatie CAN. Voor reizigers die met de auto of bus vanuit het noorden naar de stad komen, kondigt het gebouw de grens van de stad aan. Schaal en verschijning van de kap zijn op de grote maat van de vervoersknoop afgestemd. De eenduidige vorm zorgt voor een bijzonder hoge mate aan herkenbaarheid.
Bij de uitwerking van het vormconcept is gestreefd naar een zo groot mogelijke repetitie van gestandaardiseerde elementen. Om dit te bereiken, is een uit verschillende cirkeldelen opgebouwde en bij benadering ellipsoïde boog geroteerd langs een cirkelboog gebruikt. De gevormde torus is op het niveau van het wegdek horizontaal en aan de koppen loodrecht op de cirkelboog afgesneden. Op deze wijze ontstaan gelijke doorsneden loodrecht op deze cirkelboog. De kap is in twee richtingen spiegelsymmetrisch.
De mogelijkheden van standaardisatie en repetitie zijn geoptimaliseerd door de vorm te segmenteren in negen cilindrische elementen. Acht wigvormige delen tussen de segmenten zorgen voor de voor de kap typerende verlopende nokhoogte.
De stationskap draagt horizontale en verticale belastingen af aan de betonnen portalen van het viaduct Noord/Zuidlijn, waarvan de ruwbouw reeds eerder gerealiseerd is. Zij heeft geen eigen funderingsconstructie.
Vormtechnisch vertoont de staalconstructie zowel verwantschap met de kapconstructie van het naastgelegen station Noorderpark als met de kapconstructie van busstation IJsei bij Amsterdam Centraal Station. Beide kapconstructies werden in respectievelijk 2001/2011 en 2003 door Benthem Crouwel Architects ontworpen. In de materialisatie van de stationskap Noord is vooral aansluiting gezocht met het busstation IJsei. Het daar toegepaste beglazingssysteem biedt uitgelezen mogelijkheden om de gewenste vorm en hoge mate van transparantie binnen het bouwbudget te realiseren.
Vrijwel de gehele huid van de stationskap wordt gerealiseerd met rechthoekige glasplaten van identieke afmeting. Deze glasplaten worden in situ koud gebogen op de glasdragers aangebracht. Het koud gevormd glassysteem (4.900 m2) is rechtstreeks bevestigd op de staalconstructie d.m.v. 12.500 Hilti draadeinden. Deze RVS stiften zijn op de gebogen HE100AA aangebracht d.m.v. schietnagels.
Geïntegreerd lichtontwerp
Het lichtontwerp voor Station Noord gaat uit van een optimale verlichting en natuurlijke ordening van passagiersstromen. Dit wordt bereikt door een lichtontwerp dat zich kenmerkt door accentuering, zonering en specifiek aan de verschillende gebieden van het station toegewezen lichtkleuren, om de overgangen tussen het busstation en het metrostation vorm te geven. Daarnaast speelt het lichtontwerp ook een belangrijke rol op stedelijk niveau en draagt ertoe bij om het station en zijn functie in het Centrum Amsterdam Noord herkenbaar te maken en in zijn omgeving te verankeren. Om dit te bereiken zijn uitsluitend verlichtingssystemen voorgeschreven met een hoge effectiviteit en hoge lichtopbrengst.
De perronverlichting door middel van led-lijnen is volledig buiten het zicht geïntegreerd in de ventilatieafdekking en boven op de boogvormige spanten geplaatst. Het geëmitteerde licht wordt naar het perron gereflecteerd door middel van het aluminium binnenblad van de afdekkingen boven de spanten. Aanvullend op deze basisverlichting zal strooilicht ook via de ventilatieopeningen zelf naar het perron vallen.
Het lichtontwerp onderstreept het grote gebaar en de grote eenvoud van station Noord en zorgt ervoor dat het station ook in het donker een identiteitsdrager voor het hele gebied is.
De gebogen hoofdvorm zorgt voor een dynamische verschijning en geeft de kap een natuurlijk begin en einde. De vorm met zijn lage beëindigingen maakt het mogelijk om in één oogopslag het grote gebouw van ca. 135 m lengte te vatten. De verhoogde afwerking van de hoofdconstructie waarin ventilatieopeningen zijn opgenomen, zorgt voor een vanzelfsprekende geleding van de kap, die het ritme van de onderliggende portaalconstructie volgt en versterkt.
Ter plekke van de spanten wordt een boven de glashuid uitstekende afwerking met metalen panelen geplaatst, waarin ventilatieopeningen zijn opgenomen. Op een natuurlijke wijze wordt d.m.v. het Venturi-effect lucht afgezogen boven elk spant. Accumulatie van vocht, vuil en warmte in het bovenste deel van de kap wordt op deze wijze voorkomen.
