Het 3D-dome theater Infoversum draait letterlijk en figuurlijk om de stalen koepel, die bestaat uit een monocoque. De platen en de ribben vormen samen een zelfdragende schaalconstructie die volledige indelingsvrijheid mogelijk maakt.
| Locatie | Vrydemalaan, Groningen |
|---|---|
| Opdracht | Stichting Infoversum, Groningen |
| Architectuur | archiview, Groningen |
| Constructief Ontwerp | Wassenaar ingenieurs, Haren |
| Uitvoering | Rottinghuis´, Groningen |
| Staalconstructie | CIG architecture, Groningen |
Het Infoversum is het voorbeeld van hoe door een bijzondere samenwerking tussen verschillende disciplines een vernieuwend en stimulerend project kan ontstaan. Prof. dr. Edwin A. Valentijn, bijzonder hoogleraar astronomische informatietechnologie aan de Rijksuniversiteit van Groningen, kreeg de vraag om wetenschap toegankelijker te maken voor het grote publiek. Zijn idee was om dit te realiseren in een 3D full dome crossing border theater met projecties op een dome als medium voor een multi-disciplinaire werkplaats en informatie overdracht aan het publiek. In het Infoversum versmelten wetenschap, bedrijfsleven, kunst en entertainment. De bezoeker van het Infoversum aanschouwt niet, hij beleeft, ervaart en ontdekt. Nederlands eerste 3D full dome theater verrast door vorm en functie.
Door het gebouw als een driedimensionaal geheel te zien, zoals scheepsbouwers doen, ontdekte de architect talloze nieuwe toepassingen en vormen die eerder nog onbereikbaar leken. Met het gebruik van de monocoque-methode kon het open beeld van de uitdagende organische vormen versterkt worden en de functie van het Infoversum zichtbaar gemaakt worden. De zachte vormen van de buitenkant blijven ook in het gebouw stromen. De speciale aandacht voor onder meer de routing, de overgangen en filosofie achter het Infoversum hebben tot een innovatief en spannend resultaat geleid.
Het ontwerp geeft een sterke impuls aan de binnenstadsarchitectuur. Het Infoversum wordt omarmd door de inwoners van Groningen die het ‘ruimteschip’ nu als centrum van culturele evenementen kennen. Een bezoek aan het Infoversum is dan ook meer dan een gewoon avondje uit. Bezoekers worden meegenomen op een bijzondere reis. Een reis door het heelal, door de bijzondere architectuur van het Infoversum zelf en door hun verbeelding. Elke ruimte in het gebouw verrast, daagt uit en draagt bij aan de totale belevenis. Als baken temidden van een project voor innovatieve tussentijdse stedenbouw blijkt het Infoversum misschien wel blijvend. Het heeft zijn plek in de creatieve sector al ruimschoots verdiend.
Alle schaalsegmenten van de koepel zijn in de fabriek op maat gemaakt en gevormd, en op een scheepswerf opgebouwd. De staalplaten zijn nog voordat zij op de bouwplaats arriveerden op stalen ribben gelast. De platen en de ribben vormen samen een zelfdragende constructie waardoor volledige indelingsvrijheid van de koepel gerealiseerd kon worden. En zonder die inwendige versterking kon er ook een besparing op de gebouwfundering en de constructie behaald worden.
De secties die op de scheepswerf in elkaar zijn gezet, zijn op de bouwplaats aan elkaar gelast. De 65 ton zware 'dop' van de bol is naast het gebouw in elkaar gezet. De binnenkant ervan werd eerst bekleed met isolatiemateriaal en gips, zodat de aannemer dat niet op hoge steigers hoefde te doen. Deze dop is als één geheel op de constructie geplaatst, wat de bolvorm compleet maakte.
Ook de buitenhuid is met de monocoque-techniek gevormd. De buitenhuid van het gebouw is opgebouwd uit 80 weervast stalen platen. Weervast staal heeft de mooie eigenschap te reageren op zijn omgeving. Door de speciale samenstelling ontstaat de kenmerkende roodbruine roestlaag zodra deze wordt blootgesteld aan zuurstof. Deze roestlaag geeft het Infoversum dus niet alleen een steeds ander uiterlijk, maar beschermt het materiaal ook tegen verdere oxidatie. Bovendien contrasteert de ruwe structuur prachtig met de heldere, gladde koepel.
Elke plaat van de buitenhuid is uniek van vorm en formaat. In de staalfabriek werden de bollingen en de uitsparingen plaat voor plaat zorgvuldig ingeklopt of uitgefreesd. Om de vloeiende vormen van de buitenhuid niet te verstoren, zijn alle losstaande maar noodzakelijke delen, zoals de afvoer, de roosters, de nooddeur en de leidingen, in de huid zelf verwerkt. Zelfs de ramen zijn achter perforaties geplaatst om de glooiende lijnen van het gebouw niet te verstoren. Grappig is dat de nooddeur een eigen leven is gaan leiden. Deze is zo ontworpen dat ze helemaal in de buitenhuid is opgenomen en uit het zicht blijft. Maar als de nooddeur openstaat, wordt het beeld van een ruimteschip dat net op aarde is geland enorm versterkt. Zonder dat dit de bedoeling was, beïnvloedt ook de nooddeur zo het beeld dat mensen van het Infoversum hebben. Medewerkers van het Infoversum laten de nooddeur hierdoor steeds vaker met plezier open.
De koepel en de buitenhuid raken elkaar nergens, dankzij de stalen strook met daklichten die als een lichtstraat tussen de bol en de weervast stalen huid is geplaatst.
Zowel in de bol als de huid zijn geen dilataties verwerkt en werkt het gebouw als een eenheid.
De aluminium balie en de bar herhalen het patroon van de spantribben die op de huid zijn gelast. Bijzonder is dat hier nog een deel van de constructie goed zichtbaar is. Het is gebruikelijk om deze achter verhullend stucwerk weg te werken, maar de architect vond het belangrijk de oorsprong en de kracht van het gebouw te laten zien. In de pre show-ruimte, waar de bezoeker nu uitkomt, zijn de ribben van de bol goed te zien. Ook binnen is de uitstraling van scheepsbouwtechniek aanwezig. De constructie van de zaal is als enige uit een framebouwsysteem opgebouwd.
Architectuur omvat meer dan de bouwkunst. In een ontwerp zoals dat van het Infoversum komen technische kennis, maatschappelijke betrokkenheid, esthetische voorkeuren en nieuwsgierigheid naar het onbekende samen. Een gebouw draagt bij aan de dagelijkse ervaring van de bewoners en de bezoekers. Het verenigen van wat een opdrachtgever wil en wat een stad nodig heeft met wat de architect over wil brengen, is dan ook een dynamisch proces.
Het Infoversum moest een duidelijk statement maken. De architect wilde daarom beweging laten zien, een dynamisch driedimensionaal ontwerp. Een vloeiende vorm die ervoor zorgt dat het gebouw er vanuit elk gezichtspunt anders uitziet. Een vorm die inspireert of vragen oproept over de omgeving waarin het staat. Dat de koepel, eigenlijk de vorm van het projectiescherm, dominant aanwezig moest zijn was meteen duidelijk. Daaromheen zou de beweging vanzelf zichtbaar maken wat er in de koepel gebeurt.
De dome, met een diameter van 24 m, is het hart van het gebouw. Letterlijk en figuurlijk draait alles om die stalen koepel. In de koepel worden de projecties vertoond of kunnen congressen en concerten plaatsvinden. Om de zaal zijn de andere functies ontworpen, zoals de pre show-ruimte, de horeca en het buitenterras. Het ontwerp is zo langzaam om de koepel heen ontstaan.
Doordat de buitenkant van de koepel een glanzende, witte deklaag heeft gekregen, wordt de associatie met een oog versterkt. De koepel reflecteert continu zijn omgeving. Op zonnige dagen is hij stralend wit en laat de koepel zijn licht over de stad schijnen. Op grauwe dagen schieten schaduwen van wolken als in een spannende film over de bol.
De vorm van de buitenlaag (huid), die om de koepel heen lijkt te draaien, is ontstaan om een natuurlijke beweging door het gebouw te creëren. Het belang van een goede routing door een gebouw is groot. Zeker voor het Infoversum, waar elke ruimte bijdraagt aan de manier waarop men het bezoek beleeft. Bezoekers moeten warm ontvangen worden, meteen verrast en niet gehinderd worden door andere bezoekers die net uit een voorstelling komen.
Door de enige plaats waar de weervast stalen huid zich opent verwelkomt de glazen pui de bezoekers als met een brede glimlach. Vooral ’s avonds geeft het licht dat uit de voorgevel stroomt een mooi beeld.
De pre show-ruimte ligt precies onder de zaal; hier staat de bezoeker dan al midden in de koepel. Maar deze ruimte is allesbehalve een wachtruimte. Ze is ontworpen als visueel interactieve belevingsruimte en maakt een belangrijk deel uit van het bezoek aan het Infoversum.
Als het tijd is, komen de bezoekers de dome binnen via de stalen trappen, die mooi met de vorm van de koepel meedraaien. Hier zien zij de 3D-projecties, die vaak in eigen beheer worden gemaakt, luisteren zij naar een concert of nemen zij deel aan een congres.
Het 20 m grote scherm is gemaakt van metaal voorzien van allemaal kleine gaatjes. Die gaatjes gaan reflectie van licht en geluid tegen.
Om de beweging door het gebouw vloeiend te houden, verlaten de bezoekers de koepel via een korte trap aan een andere kant dan waar zij binnenkwamen. In de foyer waar men dan uitkomt, valt vooral de bijzondere lichtinval op. De daklichten, zoals ze ook in de scheepsbouw gebruikt worden, en de ramen achter het geperforeerde staal maken dit tot een van de aantrekkelijkste ruimtes van het gebouw. De ramen zijn zo geplaatst dat de Martinitoren als Groningens oudste icoon goed zichtbaar is. De bol is hier opengesneden en de bar in de foyer volgt deze vorm. En door de twee openingen is de pre show-ruimte weer te zien. De foyer is een architectonische ruimte die licht, vorm en beleving bij elkaar brengt.
Vanuit de foyer begeleiden de daklichten de bezoeker naar de deur van het buitenterras. Doordat er steeds meer lucht te zien is, voelt de bezoeker al dat hij naar buiten gaat. Daar is naast een indrukkend uitzicht over Groningen ook de koepel zelf weer een aandachtstrekker. Het contrast tussen de wit gecoate koepel en de roestbruine buitenhuid is prachtig en versterkt de dynamische relatie tussen het gebouw en zijn omgeving. Ook op de buitenzijde van de koepel kunnen projecties getoond worden. In de weervast stalen huid is op een onopvallende manier een beamer geplaatst. Het terras is een hellend vlak met hoge wanden die de bezoeker beschutting geven.
Vanuit de foyer kunnen de bezoekers via een andere hellingbaan naar buiten of binnendoor terug naar de ingang. De dynamische wand wijst de weg met lampjes die er speels in zijn geplaatst. ’s Avonds doen deze lampjes aan een sterrenhemel denken. De dakramen volgen de beweging naar de uitgang doordat de hoogte merkbaar steeds kleiner wordt. En de stalen huid van de buitenste hellingbaan buigt nog even over de helling heen, ter afscheid.
De eerste reis door het Infoversum is dan voltooid, tot een nieuwe reis de bezoekers meeneemt in een totaal andere ervaring. Een reis door het heelal, door de bijzondere architectuur en door hun verbeelding. Elke ruimte verrast, daagt uit en draagt bij aan de bezoekerservaring, elke keer weer.
Het besef dat voor de bouw ongebruikelijke vormen – vloeiend, rond en organisch – toch gerealiseerd kunnen worden, komt tijdens een excursie naar een scheepswerf. Het valt de architect op dat de scheepsbouwers anders kijken naar hun ontwerpen en dat zij de constructie anders benaderen dan mensen uit de bouw. Scheepsbouwers richten zich vooral op de functie van het ontwerp en de prestatie van het eindresultaat. Om dat te bereiken, maken zij gebruik van de monocoque-techniek. Het is een constructietechniek waarbij de buitenhuid, de schaal met ribben, de dragende constructie vormt. Er wordt dus geen gebruik gemaakt van inwendige versterkingen, zoals kolommen of balken. Alle elementen hebben zo een eigen functie en zijn zelfdragend. De architect zag de ongekende voordelen van deze techniek waardoor hij veel vrijer kon ontwerpen en bouwen. Het opende voor hem een scala aan nieuwe mogelijkheden. Door de monocoque-techniek komen esthetiek en constructie bij elkaar en zijn ook in de bouw opeens meer vloeiende vormen als één geheel goed te realiseren. Alleen de draagconstructie van de zaal is als een frameconstructie gemaakt.
Het was voor de bouwaannemer als voor de scheepsbouwers een uitdaging om met twee totaal verschillende disciplines samen te werken. Monocoque en frameconstructie ontmoeten elkaar.
Een goede routing door het gebouw is essentieel voor het functioneren. In het gebouw zijn twee routes ontworpen. Zij volgen de organische ruimtes en begeleiden de bezoeker langs een verrassend en dynamisch licht- en lijnenspel. De hoofdroute leidt bezoekers via de Infowave, een visueel interactieve belevingsruimte met digitale presentaties, onderin de koepel naar het dometheater. Terwijl sommige bezoekers genieten van het beeld op het 20 m grote scherm, worden anderen vooral geprikkeld door het natuurlijke licht dat over de koepel stroomt en de foyer steeds anders kleurt. Samen met de infowave is dit de enige plaats waar de bijzondere opbouw van de koepel en de vorm van de huid nog zichtbaar zijn. Via de hellingbaan kun je ook direct naar de foyer en het buitenterras, de Inforoof, alwaar op de buitenzijde van de koepel naar projecties gekeken kan worden.
Het Infoversum bracht mensen met een passie samen die elk vanuit hun eigen discipline bijdroegen aan de totstandkoming. Voor de visie, het ontwerp, de constructie en de bouw zijn bewust grenzen overschreden. Nieuwe technieken en nieuwe ideeën vormen hier een nieuw geheel. Het gebouw is niet alleen ontworpen om kennis over te dragen. De bijzondere ontdekkingsreis van de bedenkers en de makers maken het Infoversum tot een kunstobject dat inspireert en uitdaagt nieuwe mogelijkheden te onderzoeken.
Constructie: monocoque
Dome: Staal gecoat wit
Huid: weervast staal
Lassen: 2 km
Staalsectie: 83 platen d= 8-10mm
Staal gewicht: 390.000 kg
Gewicht Dome: 65.000 kg
Verbindingen: 6000
Duurzaamheid: betongranulaat met extra uithardingstijd voor beton, cellulose als akoestische isolatie, warmte- en koudeopslag, staal en systeemopbouw.
Voor het energieverbruik wordt gebruik gemaakt van warmte- en koudeopslag. Als energiemaatschappij is gekozen voor een lokale duurzame coöperatie, 'grunneger power', met de intentie om ook de elektriciteit op een duurzame manier op te wekken.
Doordat er dicht op tijdelijke bebouwing is gebouwd is er overleg met de buurt geweest en zijn de werkzaamheden daarop aangepast.
Als architect is Jack van der Palen continu op zoek naar innovatieve en toekomstgerichte mogelijkheden om zijn ontwerpen anders vorm te geven. De steeds veranderende eisen aan een toekomstbestendig gebouw stimuleren zijn creativiteit. Door nieuwe samenwerkingsverbanden met soms niet voor de hand liggende partijen aan te gaan, kan hij voor thema’s als energiebesparing, circulaire economie en milieuvriendelijkheid kwalitatief betere oplossingen voorstellen. Passend bij onze huidige maatschappij is de inbreng van verschillende partijen welkom tijdens het ontwerpproces. Ook in het ontwerp van het Infoversum is de invloed van de verschillende betrokkenen zichtbaar. Een architect wordt zo behalve een bouwend kunstenaar ook een maatschappelijk en sociaal betrokken ondernemer.
Bij het ontwerp van het Infoversum zijn alle partijen ook buiten hun eigen kennisgebied betrokken geweest. Die bijzondere vorm van samenwerking is een van de vele opmerkelijke en inspirerende aspecten van het Infoversum.
