Transformatie van een monumentale stalen genieloods uit de 19e eeuw naar een modern gebouw, waarbij het monumentale aanzicht zowel binnen als buiten in stand bleef.
| Locatie | Fortwachter 1, Vijfhuizen |
|---|---|
| Opdracht | Stichting Kunstfort Vijfhuizen, Vijfhuizen |
| Architectuur | woltjer berkhout architecten, haarlem |
| Constructief Ontwerp | constructieburo Hummel, Bodegraven |
| Uitvoering | geen: partiële aanbesteding door architect, nvt |
| Staalconstructie | Arco Metaal, Waddinxveen |
Geschiedenis: Het fort bij Vijfhuizen maakt deel uit van de Stelling van Amsterdam, een UNESCO-monument. Bij het fort staat de laatste nog bestaande metalen genieloods van de Stelling van Amsterdam. De loods is gebouwd in 1897 en diende voor opslag van wapens, die elders in de stelling gebruikt konden worden. Als de vijand aanviel, en de stelling in gereedheid gebracht moest worden, moest de genieloods worden afgebroken. Daarom is de loods demontabel gemaakt.
Opgave: De genieloods bestaat uit een staalconstructie met een golfplaten bekleding. In 2004 is de loods gereconstrueerd door de eigenaar, Stichting Kunstfort Vijfhuizen. De loods bleek echter slecht bruikbaar voor het beoogde gebruik als tentoonstellingsruimte: te koud in de winter, te warm in de zomer en het hele jaar door vochtig door condenswerking (vanwege nachtelijke uitstraling). Om het gebouw bruikbaar en exploitabel te maken, moest de behagelijkheid drastisch verbeteren. Omdat de loods inmiddels een provinciaal monument was, diende tegelijkertijd de monumentale kwaliteit behouden te blijven.
Oplossing: De architect kwam met een vernieuwende oplossing: door de gebouwschil van de genieloods na te isoleren en te bekleden met een identieke golfplaat behoudt het gebouw zowel binnen als buiten zijn karakteristieke monumentale kwaliteit. Maar intussen is het getransformeerd van een gure loods in een comfortabel gebouw, geschikt voor tentoonstellingen, workshops, presentaties en voorstellingen.
Engineering: Omdat er geen precedent was, heeft de architect in het ontwerpproces contact gelegd met gespecialiseerde adviseurs en bedrijven, om samen tot een gaaf en goed bouwbaar ontwerp te komen.
A de staalconstructie. De staalconstructie is aangepast om te voldoen aan hedendaagse normen. Kolommen en liggers zijn buiten het zicht versterkt. Bovendien zijn de drie bestaande schuifdeuren naar buiten verplaatst, zodat ze voor de nieuwe gevel langs schuiven. Om koudebruggen te voorkomen zijn ze ontkoppeld van de binnenconstructie.
B de gevels. Rondom het gebouw zijn industriële PIR-sandwichpanelen aangebracht om de gevel te isoleren. Veel zorg is besteed aan de dampdichting, om inwendige condensatie te voorkomen. De kozijnen bestaan uit
ragfijne stalen thermisch onderbroken profielen, met een op stopverf lijkende kit, waardoor het uiterlijk van het gebouw ongewijzigd blijft.
C het dak. In het bestaande getoogde dak overspanden 3 aan elkaar gepopnagelde golfplaten de breedte van het gebouw, zonder verdere ondersteuning. Om zowel het dak te isoleren als aan hedendaagse belastingeisen te voldoen, is gekozen om het dak een identieke tweede schil te geven, die met hardhouten regels is verbonden aan de oorspronkelijke platen. Omdat ze samen werken, kunnen de twee schillen de wind- en sneeuwbelasting dragen. De tussenruimte is geïsoleerd met steenwoldekens op een dampremmende onderlaag.
Bouw: Het Kunstfort had beperkte financiële middelen. De architect heeft daarom het gebouw ontworpen, het projectmanagement verzorgd en het gebouw in delen aanbesteed (grondwerk, vloeren, staalbouw, gevelbouw, kozijnen en installaties). Zo kon niet alleen per onderdeel een scherpe prijs verkregen worden, maar tevens de partij gekozen worden waarin de architect het meeste vertrouwen had. Daarnaast is een aantal werkzaamheden uitgevoerd door vrijwilligers van het Kunstfort en door het ‘Werkbedrijf Amsterdam’, een instelling die jonge mensen aan het werk helpt door ze in de praktijk een vak te leren.
Toekomst: Tot voor kort was de genieloods een ongebruikt monument, dat drukte op de begroting van Stichting Kunstfort Vijfhuizen. Er was te weinig geld voor onderhoud. Door het nieuwe gebruik kan het publiek dit voorbeeld van vroege staalbouw zien en ervaren. En dankzij een gezonde exploitatie is de toekomst van de genieloods zekergesteld.
Interieur: De taak van de architect was om een comfortabel gebouw te maken, dat kon dienen als achtergrond voor een spraakmakend interieur. Het ontwerp van de kunstenaar Gabriël Lester behelst een aantal ‘movables’: verrijdbare objecten die in verschillende opstellingen in het gebouw kunnen worden geplaatst, afhankelijk van het gebruik van de ruimte voor tentoonstellingen, workshops, of voorstellingen.
Toekomst: Tot voor kort was de genieloods een ongebruikt monument, dat drukte op de begroting van Stichting Kunstfort Vijfhuizen. Er was te weinig geld voor onderhoud. Door het nieuwe gebruik kan het publiek dit voorbeeld van vroege staalbouw zien en ervaren. En dankzij een gezonde exploitatie is de toekomst van de genieloods zekergesteld.
De transformatie is uitgevoerd met een grote efficiëntie in materiaalgebruik, namelijk met stalen sandwichpanelen (gevel) en golfplaten (dak).
Tijdens de bouw heeft de architect enorm veel energie gestoken in het aansturen van de 6 onderaannemers, de leerlingen van het 'Werkbedrijf Amsterdam' en de vrijwilligers van de Stichting Kunstfort Vijfhuizen. Maar al die energie is omgezet in een gebouw dat jaren vooruit kan!
Het gebouw wordt verwarmd met convectoren die de ventilatielucht voorverwarmen (zie detail 4). Een CO2-sensor stuurt de kleppen in de convectoren aan die de mate van toevoerlucht bepalen. Deze relatief eenvoudige installatie is gekozen omdat het gebouw de ene dag niet, en de andere dag wel verhuurd is aan partijen. Omdat het gebouw nauwelijks massa heeft en dus geen warmte accumuleert, is een snel werkende installatie met convectoren een zeer energiezuinige oplossing.
Nihil. Het gebouw stond er al en heeft een jasje gekregen. De buren (bewoners van de naastgelegen woningen zijn geïnformeerd en zijn erg enthousiast over het project.
Heeft u ooit eerder een (stalen) monument gezien dat na verbouwing zijn karakteristieke uiterlijk zowel aan de buiten- als aan de binnenzijde behouden heeft?
