Algemene projectomschrijving
Het Albertkanaal is de belangrijkste waterweg in Vlaanderen. Om de capaciteit van de binnenvaart verder te vergroten, investeert De Vlaamse Waterweg sterk in de plaatselijke verbreding, modernisering en verbetering van het kanaal. In het kader van het project 'Verhogen bruggen Albertkanaal' is bij Merksem, in het noordoosten van Antwerpen, een bocht in het kanaal twee keer zo breed gemaakt en de doorvaarthoogte vergroot. Volgens het masterplan ‘Horizon 2020’ en in het kader van het wegwerken van capaciteitsbeperkende knelpunten moeten alle bruggen een vrije doorvaarthoogte van 9,10 meter krijgen, de norm voor vierlagen-containertransport via de binnenvaart.
En dat vereiste een geheel nieuwe brug. De nieuwe Theunisbrug bestaat in feite uit drie naast elkaar gelegen stalen bruggen - twee verkeersbruggen en een trambrug in het midden - waartussen het daglicht vrijelijk kan spelen. De brug valt op door donkere onderbouw en de witte, opengewerkte constructie. De brede fiets- en voetpaden hangen als balkons aan de buitenzijden van de brug, waardoor fietsers en voetgangers het mooiste uitzicht over het Albertkanaal en de omgeving hebben. De open vormgeving van de beeldbepalende torens draagt hieraan bij. Onder de brug is een aangename plek gerealiseerd, waar je op houten banken kunt genieten van het water en de voorbijvarende schepen.
Beschrijving staalconstructie en/of gebruik van staal
De nieuwe Theunisbrug is een bijzondere constructie, met een grote overspanning van 178 meter. Waarvan 110 over het water. De ontwerpers waren er dan ook al snel over uit dat staal het ideale basismateriaal was om hun ideeën te verwezenlijken. Ontworpen als schakel tussen de stratenpatronen op de beide oevers, vroegen de verschillende richtingen om een licht gebogen vorm. Daardoor is er sprake van drie verschillende bruggen, en een binnen- en buitenbocht aan weerszijden van de centrale trambrug. In samenwerking met Arcadis heeft architectenbureau ZJA het ontwerp in een 3D BIM-model gegoten, om de specifieke geometrie, detaillering en vormgeving naadloos te kunnen vertalen naar de productie van staalbouwer Aelterman.
De bruggen zijn opgetrokken in S460- en S355-staal. De stalen onderbouw van elke brug bestaat uit twee langgerekte, samengestelde kokerprofielen, verbonden door dwarsliggers. Zes evenwijdige structuren van kokervormige trekkers en kolommen vormen samen de witte bovenbouw. Karakteristiek zijn de V-vormige kolommen in de omhoog gevouwen structuur boven de pijlers van de onderbouw, die doen denken aan brugtorens of havenkranen. Het silhouet van de V-vorm is asymmetrisch en dynamisch. Beton is gebruikt voor de brugdekken. Fietsers en voetgangers bewegen zich aan weerszijden over een 4 tot ruim 6 meter brede uitkragende stalen structuur. Deze is aan de hoofdliggers bevestigd en het stalen bovendek is uitgerust met een wegdek in PU-hars. De corrosiebescherming bestaat uit metallisatie en een vierlaags verfsysteem. In de smalste wegbrug is circa 2500 ton staal verwerkt, in de grootste 2800 ton en in de trambrug 2000 ton.
Bijzondere aspecten bouwkundig concept / ontwerp
Niet alleen voor de scheepvaart is de bouw van de nieuwe Theunisbrug een verbetering, ook voor de gebruikers van de brug. Al snel werd duidelijk dat de nieuwe Theunisbrug, vanwege de locatie en grote overspanning, geen standaard brug kon worden. De keuze viel op een hybride brug. Het uitgangspunt van het ontwerp van ZJA was om een ruime verbinding voor tram, voetgangers, fietsers en auto’s te maken, die het gevoel oproept van een boulevard. Een aantrekkelijke en vloeiende verbinding, met aangename verblijfsplekken langs de kades. Direct in het oog springend in de industriële omgeving zijn de witte opengewerkte ‘torens’ en de donkere pijlers en aanlandingen van de brug. En door de keuze om drie evenwijdige stalen bruggen te maken, die visueel een geheel vormen, heeft het daglicht vrij spel tot onder de brug en op de kades.
De fiets -en voetpaden liggen aan de buitenzijde van de constructie en bieden zo vrij uitzicht op het water en de stad. Door het plaatsen van houten banken, groen en goede verlichting rond en onder de brug ontstaat een veilige en aangename stedelijke verblijfsruimte. Zowel aan de kade als in de passage onder de brug, waar patronen op de tegelwanden verwijzen naar de rimpelingen in het water. De golvende keerwanden van de aanlandingen zijn afgewerkt met een half miljoen in verticaal verband geplaatste donkerbruine baksteenstrips, met verschillende reliëfdieptes in een vast terugkerend patroon. Hiermee wordt de wand levendig en minder interessant voor aanplak en graffiti.
Bijzondere constructieve slimmigheden / detailleringen
De Vlaamse Waterweg ondersteunde de architect volledig in de zoektocht naar perfectie. Met dank aan deze constructieve houding, konden de drie bruggen tot in detail en met veel aandacht voor de inpassing in de omgeving op elkaar worden afgestemd. De licht uitkragende boven- en onderflenzen van de kokerliggers en torens van de bruggen geven extra expressie aan het vloeiende lijnenspel. In de landhoofden heeft de brug omgekeerde opleggingen. Betonnen hamerstukken drukken de uiteinden van de ligger naar beneden.
Ook de flanken van de hybride brug zijn verbijzonderd. Fietsers en voetgangers bewegen zich boven een uitkragende structuur, die aan de hoofdliggers is bevestigd. De positie van de ruime voet- en fietspaden is geoptimaliseerd in de hoogte, zodat de liggers van de brug de nodige beschutting bieden tegen het snelle verkeer, de fietsers niet te steil hoeven te klimmen en ze optimaal van het uitzicht over het kanaal kunnen genieten.
Bijzondere aspecten uitvoering
De bouw van de nieuwe Theunisbrug was complex en uitdagend. Tijdens de bouw moest het tramverkeer door kunnen blijven rijden en er twee rijstroken voor gemotoriseerd verkeer en een fiets- en voetpad in dubbele richting open blijven. De keuze voor drie bruggen was gunstig voor een snelle en gefaseerde uitvoering. Na de start van de bouw in februari 2019, zijn in een jaar tijd eerst de oostelijke brug en de trambrug gebouwd, geplaatst en in gebruik genomen. Op de plek van de oude brug werd gestart met de voorbereidende werkzaamheden voor de plaatsing van de westelijke brug. Op 11 juli 2021 is de nieuwe Theunisbrug officieel ingehuldigd.
De wegbruggen zijn door staalbouwer Aelterman vervaardigd in de fabriek in Gent, en de trambrug door bedrijfspartner Techno Métal Industrie in hun werkplaats in Andenne. De drie bruggen zijn steeds in een aantal grote delen over het water naar Antwerpen gevaren en ter plekke op een tijdelijk montageterrein tot één geheel gelast. Daarna is de constructie omhoog gevijzeld, op Self Propelled Modular Transporters gezet en op haar plaats gereden. Deels via het jaagpad en deels via een ponton op het water. Een delicate, maar geslaagde onderneming.
Bijzondere functionele aspecten van het bouwwerk
In het ontwerp zijn verfijnde esthetiek en functionele randvoorwaarden verenigd. De buiging van de nieuwe Theunisbrug had uiteraard consequenties voor de geometrie van de brug, net als de nabijgelegen hoogspanningslijn en de te respecteren veiligheidsmarge. De ruimte onder de brug is dan ook meegenomen in de opgave. Samen met OKRA Landschapsarchitecten heeft ZJA een heel inrichtingsplan uitgetekend voor de plekken onder de brug en de kanaaloevers. Zo is de opening tussen de verschillende bruggen groter gemaakt dan noodzakelijk was, zodat de natuurlijke lichtinval op de onderliggende kades is vergroten. En in de pijlers van de bruggen zijn zitbanken geïntegreerd. Zo hebben ook de kanaaloevers en het gebied onder de brug een metamorfose ondergaan, met een veilige en aangename stedelijke verblijfsruimte als resultaat. En met dit alles zet de nieuwe Theunisbrug de toon voor de verdere stedelijke (her)ontwikkeling van het gebied.
