Algemene projectomschrijving
De Hortus Botanicus is ontstaan in 1594 en vormt samen met het Academiegebouw en de Sterrenwacht een belangrijk binnenstadscomplex van de Universiteit Leiden. De huidige vorm van het kassencomplex is omstreeks 1938 gerealiseerd. In het nieuwe plan zijn een deel van de kassen verhoogd zodat bovenin een loopbrug tussen de hoge planten kon worden gerealiseerd. In dezelfde kas is een lesbalkon voor presentaties aan klassen gemaakt.
De bereikbaarheid voor invaliden is verbeterd en er zijn verschillende energiebesparende maatregelen genomen, zowel wat betreft de installaties als de wanden en daken. Eén voor één zijn de kassen gerestaureerd, zodat de Hortus zo weinig mogelijk overlast heeft van de werkzaamheden. Naast de revitalisatie van de bestaande staalconstructie zijn in het verhoogde kasgedeelte nieuwe stalen trappen en een loopbrug gerealiseerd.
Op 4 september 2013 zijn de kassen geopend door koningin Máxima.
Beschrijving staalconstructie en/of gebruik van staal
Voor de verhoging zijn de originele stalen spanten verhoogd door een nieuw deel aan de onderzijde te lassen. Hoewel het vernieuwen van de complete constructie waarschijnlijk goedkoper geweest zal zijn, is er hier bewust niet voor gekozen omdat het monumentale karakter van het complex hierdoor verloren zou raken. Het verschil tussen het toegevoegde staal en de bestaande constructie blijft zichtbaar in de detaillering. Een nieuwe schoorconstructie zorgt voor stabiliteit aan de opgehoogde spanten.
Bijzondere aspecten bouwkundig concept / ontwerp
Bijzondere constructieve slimmigheden / detailleringen
Door hergebruik van bestaande stalen onderdelen blijven de karakteristieke profileringen en klinknagelverbindingen van de staalconstructie zichtbaar.
Door slanke profileringen en 'zacht en natuurlijk' kleurgebruik passen de loopbrug en ondersteunende vakwerkkolommen vakwerk goed in de ambiance van het tropische oerwoud. De gevlochten roestvaste staalkabelnetten geven een transparante uitstraling aan de balustrades.
Bijzondere aspecten uitvoering
Tijdens de uitvoering zijn er maatregelen genomen om het warmteverlies in de kasgedeelten, welke nog in gebruik waren, zoveel mogelijk te beperken. Per schip zijn de stalen spanten van en naar de werkplaats van het staalbedrijf getransporteerd.
Bijzondere functionele aspecten van het bouwwerk
Bijzonder is de nieuwe onderwijsfunctie in een kasgedeelte. In de kas is een lesbalkon voor presentaties gemaakt. Hieronder bevinden zich de installatieruimten en grondopslag. Uit staal vervaardigde brede openingen in een scheidingswand geven zicht op een tropisch aquarium en energie beperkende installaties.
Duurzaamheid
In eerste instantie leek de staalconstructie behoorlijk te zijn aangetast door corrosie. Echter na het stralen bleek het 85 jaar oude staal in prima staat te zijn en voldoende dikte te hebben. Na verduurzaming zal het staal minstens nog eens 85 jaar mee kunnen gaan.
Materiaalgebruik (efficiëntie)
Naast het hergebruik van de bestaande staalconstructie is het materiaal (her)gebruik duurzaam uitgevoerd. Zo zijn de nieuwe stalen trappen en loopbrug bekleed met bamboe. Het materiaal van de teakhouten binnenpuien is waar mogelijk hersteld en hergebruikt.
Energiegebruik en verbruik tijdens bouw en gebruik
De tropische kassencollectie floreert bij 25 graden overdag en 20 graden ‘s nachts. Bij de renovatie is zoveel mogelijk gekeken naar duurzame oplossingen. Bij historische bouwwerken als deze kassen is 100% CO2-neutraal werken niet mogelijk. Maar met slimme maatregelen kon de ‘CO2-afdruk’, de hoeveelheid CO2 die vrijkomt, fors worden verkleind, terwijl de maatregelen zich ook nog eens terugverdienen in de loop van de jaren door energie te besparen.
Het enkelvoudige glas en doorzichtig kunststof is vervangen door varianten die minder warmte laten ontsnappen; de ramen zijn voorzien van zonwering aan de binnenkant; alles kan in één keer computergeregeld ingesteld worden; er zijn nieuwe hoogrendementsketels aangeschaft; de radiotoren zijn vernieuwd en verbeterd; de verlichting is hoogfrequent geworden; dit type verlichting geeft meer licht en verbruikt minder elektriciteit; er is een kleinschalige warmtekrachtcentrale geplaatst en er is een nieuw tochtportaal geplaatst voor de ingang van de Hoge Kas.
Mate van overlast (bouwwerkzaamheden) voor mens en dier
Bijzonder aspect is dat het complex in fases is afgebroken met een strikte planning. Dit vanwege de kwetsbaarheid van de planten. In de Victoriakas is rond de vijver met tropische waterplanten een tent gebouwd om zo de temperatuur op peil te houden.
Innovaties op product-, concept- en bouwniveau
