Algemene projectomschrijving
Ruim 102.000 slachtoffers van de Holocaust krijgen ruim 75 jaar na de Tweede Wereldoorlog een eigen monument. Een monument met alle namen van de Nederlandse Holocaustslachtoffers die geen graf hebben. Alle namen van Joden, Sinti en Roma die vanuit Nederland zijn vervolgd en gedeporteerd, alsmede gedeporteerde Nederlandse Joden woonachtig in andere landen, die in naziconcentratie- en vernietigingskampen zijn vermoord, alsook zij die zijn omgekomen door honger of uitputting tijdens transporten en dodenmarsen en waar geen graf van bekend is. Daarmee krijgt Nederland eindelijk een tastbaar gedenkteken waar 102.000 Joden en 220 Sinti en Roma zowel individueel als collectief kunnen worden herdacht.
Ontworpen door de wereldberoemde architect Daniel Libeskind. Het monument omvat vier Hebreeuwse letters die samen het woord weergeven, dat ‘In herinnering aan’ betekent. Als bezoekers de gedenkplaats binnenkomen treden zij een labyrint van gangen tegemoet met aan beide zijden twee meter hoge bakstenen muren die de boodschap ‘In herinnering aan’ dragen. Op elk van de 102.000 stenen wordt een naam, geboortedatum en de leeftijd bij overlijden gegraveerd, zodanig dat de namen van de slachtoffers aanraakbaar zijn. De muren met namen dragen vier objecten van spiegelend roestvaststaal. Het gebruik van bakstenen is alomtegenwoordig in Nederland en in de steden van West-Europa. De stenen in combinatie met de sterk reflecterende geometrische vormen van de stalen letters, leggen een verbinding tussen het Amsterdams verleden en het Amsterdams heden.
Op de plek waar de bakstenen muren en de metalen vormen elkaar kruisen, is er een smalle leegte waardoor het lijkt dat de stalen letters zweven. Dat staat symbool voor de onderbreking in de geschiedenis en cultuur van het Nederlandse volk.
Beschrijving staalconstructie en/of gebruik van staal
De 4 volumes van spiegelend roestvast staal zijn een integraal onderdeel van het ontwerp van architect Daniel Libeskind. De volumes van zijn tot stand gekomen door zorgvuldige studies van de ontwerpers. De vier afzonderlijke constructies zijn afgeleiden van de 4 Hebreeuwse letters Lamed, Zain, Kaf & Resh. Zij vormen samen het woord Lezeger: “In herinnering aan”. De kolommen zitten uitsluitend op de snijpunten met de onderliggende wanden. Een gebalanceerd samenspel van 150 ton roestvast staal, zwevend op 26 kolommen. De spiegelstalen constructies hebben scheepsbouwkundige afmetingen met verlopende constructiehoogte van 4 meter hoog tot scherpe punten.
Het primaire uitgangspunt is het reflecterende karakter van de letters. De keuze voor spiegel gepolijst RVS (in tegenstelling tot bijvoorbeeld spiegelend glas) is tot stand gekomen door studies naar de afwerking en de constructieve haalbaarheid. Met name de vereiste nauwkeurigheid in relatie tot de schaal van de constructies was hierin doorslaggevend.
De hoge gevraagde levensduur samen met het feit dat het ontwerp geen mogelijkheid bood voor intern onderhoud & inspectie heeft er toe geleid dat de volledige constructie is uitgevoerd in staalkwaliteit RVS 316L, om het risico op contactcorrosie tussen verschillende staalkwaliteiten volledig uit te sluiten.
Het effect van de spiegelstalen constructie geeft aan het monument soort openheid en luchtigheid door reflectie van lucht en groen.
Bijzondere aspecten bouwkundig concept / ontwerp
De constructies zijn bouwkundig van buiten naar binnen toe uitgewerkt met de aandacht voor de esthetiek voorop. AIP partners is als specialistisch aannemer in een vroeg stadium aangesloten om de uitwerking van het ontwerp bij te staan met essentiële informatie voor de maakbaarheid. Er is in de volle breedte gekeken naar diverse opbouwmethodieken met bijbehorende detaillering & kosten. Deze zijn vervolgens in diverse 1:1 mock-ups getest en getoetst. Dit is een getuigenis van een goed opdrachtgeverschap met oog voor uitsluitend het beste resultaat. Bouwkundige aspecten welke onderzocht getest zijn met mock-ups:
· Kwaliteit van het polijstwerk voor de spiegel afwerking.
· Detailering van naden & puntstukken.
· Bevestigingsmethodiek van de spiegelplaten.
· Optimalisatie van het nadenspel in relatie tot de plaatafmetingen.
· Constructieve koppelingen.
· Windtunneltesten voor de afwerkingen in relatie tot windgeluid.
· Onderzoek naar hinderlijke reflecties van het spiegelstaal.
In totaal is er 1700 m2 machinaal gepolijst RVS (72 platen van 2x12 meter) toegepast. Het basismateriaal is grotendeels gedoneerd door staalleverancier Outukompu. De platen zijn verwerkt met een intelligent nadenspel door middel van een nauwe samenwerking tussen architect en bouwer. Hierdoor was het mogelijk om dit materiaal met hoge energie-investering met een minimaal snijverlies (<15%) in te zetten.
Bijzondere constructieve slimmigheden / detailleringen
Echte schoonheid zit ook vanbinnen. Om de hoog gestelde esthetische doelen aan de buitenzijde van de constructies te kunnen dragen, bevindt zich binnenin de ‘letters’ een zuivere constructie met constructieve schoonheid.
De constructieve uitdaging: Geschakelde ‘liggers’ met hoogtes van 0m tot 4m, gekoppeld onder uitdagende hoeken, opgelegd op een beperkt aantal ogenschijnlijk lukraak geplaatste kolommen. 32 liggers op 26 kolommen. Oplossing: een parametrisch geoptimaliseerd vakwerk.
Het raakvlak tussen de rvs-bovenbouw en de betonnen onderbouw bevindt zich op 3.5 meter hoge betonwanden die centraal in de metselwerkwanden staan. In coördinatie tussen hoofdconstructeur IMd Raadgevende Ingenieurs en ABT als constructeur in opdracht van bouwer AIP is een elegant oplegdetail ontworpen. Om toleranties op te vangen is een RVS plaat in de ruwbouw ingestort. De RVS kolommen rusten vrij op deze overmaatse platen en zijn na plaatsing uitsluitend in horizontale posities geborgd. Hierdoor konden marginale afwijkingen in hoogte en positie gecorrigeerd worden tijdens het samenstellen van de individuele segmenten.
De prefab elementen zijn gefabriceerd met principes uit de machinebouw waar de acceptabele toleranties lager liggen. De interne vakwerken zijn opgebouwd uit een kader (onder & boven regels) van C-profielen. De kaders zijn versterkt met kokerprofielen om rigide vakwerken te realiseren. De C-profielen zijn individueel met hoge precisie gekant (machinaal gevouwen) uit laser gesneden plaatwerk. Door handige trucs zoals pen-gatverbindingen en positioneringsgaten sluiten de individuele onderdelen als een bouwpakket op elkaar aan, zonder handmatige maatvoering.
Om dit procedé in precisie te kunnen modelleren en voorbereiden zijn proeven uitgevoerd om de specifieke rek van het zetwerk in verschillende hoeken vast te stellen. Vervolgens zijn lasproeven uitgevoerd om de krimp in lange constructiedelen te voorspellen en op te vangen in schuifdetails.
Spiegel gepolijst RVS is een zeer hoogwaardig materiaal, maar de reflectie is ook gevoelig voor distorsie door warmte inbreng van lassen. Dit betekent dat lassen (van verbindingen e.d.) aan de spiegelplaten niet mogelijk is zonder aan de buitenkant een vertekening in het spiegelbeeld teweeg te brengen. De oplossing is gevonden in de toepassing van studlassen (machinaal gelaste draadeindes) met een maatwerk las procedé. Door uitvoerige testopstellingen is er een optimum gevonden tussen warmte inbreng, draagkracht & benodigde studs/m2.
Bijzondere aspecten uitvoering
Omwille van de kwaliteit en het snelle bouwtempo zijn in totaal 32 segmenten geprefabriceerd in Enschede en op locatie samengesteld tot de 4 afzonderlijke constructies. De segmenten zijn onder begeleiding op diepladers naar de binnenstad van Amsterdam getransporteerd via strikt afgestemde routes. Elk element kon direct geplaatst worden door een nauwkeurig afgestemde planning met de hoofdaannemer. Door mangaten in de constructie zijn de elementen van binnenuit gekoppeld met boutverbindingen.
Elke letter is afgewerkte met een uniek puntstuk, volledig handmatig geslepen en gepolijst.
Bijzondere functionele aspecten van het bouwwerk
De ware functie van dit spektakel is van nederige aard. Het monument draait om de slachtoffers, weergegeven op de >102 000 bakstenen. De spiegelende bovenbouw is ter reflectie maar voelt ondanks zijn gewicht niet dominant aan. Dat is een enorm compliment naar het ontwerp en de uitvoering.
