De Koningin Máximabrug verbindt de oevers van de Oude Rijn tussen Alphen aan den Rijn en Koudekerk aan den Rijn met twee stalen vallen voor zwaar en licht verkeer.
| Locatie | Gnephoek, 2401 LN Alphen aan den Rijn, Alphen a/d Rijn |
|---|---|
| Opdracht | Gemeente Alphen aan den Rijn, Alphen a/d Rijn |
| Architectuur | Syb van Breda & Co architects, Leiden |
| Constructief Ontwerp | Hollandia Infra, Krimpen a/d IJssel |
| Uitvoering | Mobilis, Apeldoorn |
| Staalconstructie | Hollandia Infra, Krimpen aan den IJssel |
Deze beweegbare stalen brug ligt tussen het bedrijventerrein Rijnhaven-West en de Gnephoekpolder en ontlast zowel het centrum van Alphen als de dorpskern van Koudekerk van (zwaar) verkeer. De brug heeft twee brugdekken, met allebei twee rijbanen voor snelverkeer. Op één van de brugdekken is ook een fiets- en voetpad gerealiseerd. De brug is in totaal 35,5 m breed. De doorvaartopening is 14,2 m. Met de bouw werd in 2015 gestart. De Koningin Máximabrug werd eind 2016 in gebruik gesteld en in april 2017 officieel geopend. Op termijn is de brug onderdeel van de voltooiing van de rondweg om de gemeente Alphen aan den Rijn.
De aanbesteding werd door hoofdaannemer Mobilis (bouw kunstwerk) en partners Hollandia Infra (staalconstructie, hydraulische aandrijving incl. e-installaties) en Aannemingsmaatschappij Van Gelder (aanleg toeleidende wegen) gewonnen vanwege het inventieve ontwerp van een staartbrug, de uitgekiende uitvoeringsmethode en de hoge duurzaamheid op het totale project. De brug werd ontworpen door Syb van Breda & Co architects. Voor de inpassing in de omgeving tekende landschapsarchitect wUrck.
De Koningin Máximabrug is uitgesproken functioneel. Elk onderdeel van de brug is zo ontworpen dat het op een aantrekkelijke wijze laat zien wat het doet. Een ‘machine’ die nuttige taken verricht, maar er ook goed uitziet. Brug en toevoerwegen liggen zo autonoom mogelijk in het bestaande landschap: sierlijk als de rivier, functioneel in lijn met het slagenlandschap van de polders.
De Koningin Máximabrug is een gebalanceerde stalen basculebrug (staartbrug) met twee vallen en vier staarten. De hooggelegen staarten bevatten het contragewicht, dat er voor zorgt dat de brug soepel open en dicht gaat. Ze geven de brug een eigenzinnig profiel. Het typische kenmerk van een staartbrug is de hoge ligging van het scharnier ten opzichte van het brugdek. Het ontwerp van het beweegbare deel is een goed voorbeeld van de nauwe samenwerking tussen 'vormgeving' en 'constructie’ in het ontwerpproces. Staalconstructiebedrijf Hollandia Infra was binnen het bouwteam verantwoordelijk voor het ontwerp en de realisatie van de brugvallen (beweegbare staartbruggen), inclusief de hydraulische aandrijving, de e-installatie en de besturingsinstallatie van de vallen.
De Koningin Máximabrug ligt in twee delen op vijf meter hoogte boven de Oude Rijn en haar oevers. Het westelijke stalen brugdek met staart is 15,2 m lang en 15 m breed en weegt 230 ton. Het oostelijke stalen brugdek met staart is 15,2 m lang en 21 m breed en weegt 280 ton. De brug is met een bodemplaat volledig gesloten. De brug is opgebouwd uit twee brugvallen met aan weerszijden staartliggers, met daarin de ballastruimte en het hoofddraaipunt. Aan de buitenzijde is de staartligger 2,55 m breed, aan de binnenzijde 1,7 m. De ruimte aan de binnenzijde van beide staartliggers is toegankelijk via de zijkant van de constructie. In deze ruimte bevindt zich een inspectiebordes dat om het hoofddraaipunt heen is gebouwd. De brug heeft twee aparte aandrijvingen bestaande uit hydraulische cilinders en een hydraulisch aggregaat.
Transparante brug
De opdracht was om een transparante brug te ontwerpen waarbij je onder het dek kunt door kijken. Deze voorwaarde bracht de architect op het idee om voor een brug te kiezen waarbij de contragewichten zich boven het brugdek bevinden, in plaats van eronder, zoals bij de meeste bruggen. Hierbij is tevens gekozen voor twee smallere brugdekken in plaats van één brede. Hierdoor gaat de brug gemakkelijker open en dicht en komt er licht tussen de brugdekken door.
Slanke belijning
Transparantie (doorzicht) en een scherpe slanke belijning dankt de Koningin Máximabrug aan inventief materiaalgebruik. Zo hebben de aanbruggen en de vallen (het bewegende deel van de brug) dezelfde dikte waardoor de lijn van de brug doorlopend is. De staarten zijn dun en slank waar zij weinig hoeven te dragen, tot robuust en stevig waar zij vele tonnen contragewicht torsen.
De houten leuning en de afwerking van het dek lopen onafgebroken door. Ook de kegelvormige kolommen geven de brug een transparante en lichte indruk. Trappen en verlichting hebben een rustige industriële vormgeving. Materialen zijn onder meer metaal, beton, glas en composiet. Kenmerkend voor het ontwerp is de consequente toepassing van afronding van alle scherpe randen, zowel bij de grote als kleine vormen. Het resultaat is een zachte en vriendelijke uitstraling.
Veel aandacht voor verblijfsfunctie
De verblijfsfunctie op en onder de brug heeft veel aandacht gekregen. De onderdoorgangen zijn vriendelijk en sociaal veilig ingericht en houten vlonders brengen mensen nog dichter bij het water. Je kunt ze als rustpunt gebruiken maar er ook prima een hengeltje uitgooien. Trappen zorgen voor directe bereikbaarheid en beleving van het gebied onder de aanbruggen, aan de zuidkant zelfs een heel bijzondere wereld vol met water en planten. Op de brug zelf biedt een uitzichtpunt een weids panorama over polderland en water.
Subtiele detaillering
De aanbruggen en het val zijn over de gehele lengte waterpas en lopen naadloos in elkaar over, ook aan de onderzijde. Dankzij natte knopen boven de steunpunten zijn geen onderslagen nodig. Door een gefacetteerde detaillering van de randafwerking heeft de brug een fraai gebogen vorm, die het alignement van de weg precies volgt. De kolommen zijn subtiel kegelvormig. Zo werkt alles samen om het gebied onder de aanbruggen transparant te maken en de brug een slanke belijning te geven. Dankzij de repetitie en prefabricage van de belangrijkste delen (liggers, randelement en kolommen) heeft de brug een hoog afwerkingsniveau.
‘Licht en luchtig’
Transparantie (doorzicht) en een scherpe slanke belijning dankt de Koningin Máximabrug aan inventief materiaalgebruik. Zo hebben de aanbruggen en de vallen (het bewegende deel van de brug) dezelfde dikte waardoor de lijn van de brug doorloopt. De transparante leuning en de afwerking van het dek lopen onafgebroken door. De kegelvormige kolommen staan in het water en geven de brug een lichte indruk. De staarten zijn dun en slank waar zij weinig hoeven te dragen, tot robuust en stevig waar zij vele tonnen contragewicht torsen.
Door de splitsing van de brugdekken kan zonlicht doordringen tot op de grond en het water. Waterplanten filteren het afstromend water van de brug. De waterpartij heeft een gelijk peil met de Oude Rijn en staat met een kleine duiker in verbinding met de rivier. De plek kan zo ook als paaiplaats voor vissen functioneren. De noord-zuidoriëntatie van de brug zorgt voor een goede lichttoetreding aan de zijkanten van de brug. Hierdoor kan aan de randen en deels onder de brug de aangeplante watervegetatie prima groeien.
Van wens naar praktische uitvoering
Het verwerken van alle wensen en eisen van de opdrachtgever in het ontwerp was voor bouwpartner Hollandia Infra als staalbouwer de eerste grote opgave. Daarnaast vormden de fabricage en de montage van de brugvallen (beweegbare staartbruggen) een bijzonder aspect. Het was mede de taak van Hollandia Infra om het architectonische ontwerp te vertalen naar een uitvoeringsontwerp en uiteindelijk in de productiehallen te produceren en monteren tot een bijzondere brug met unieke details.
Millimeterwerk
Zo was een wens van de architect dat de ruimte tussen de twee vallen maar 5 centimeter zou zijn. Er komt veel bij kijken om dat te realiseren, omdat verschillende onderdelen uiteindelijk één geheel moesten vormen. Ook de opleggingen en draaipunten die niet zichtbaar zijn, en de open ruimte onder de brug, vroegen veel inspanning van de ingenieurs, andere deskundigen en het projectteam van Hollandia Infra.
In balans
In de ontwerpfase was het eveneens zeer uitdagend om de vallen de juiste balans te geven. Want het was een eis dat de brug in alle denkbare standen op overgewicht zelfsluitend moest zijn. Het voldoen aan deze eis, in combinatie met de vorm van de staart (ballastkist), vroeg van het team veel input van kennis en expertise. De jarenlange productie-ervaring van Hollandia Infra heeft hieraan een belangrijke bijdrage geleverd.
Aandrijving
Naast de bouw en montage van de stalen vallen en de bewegingswerken was Hollandia Infra ook verantwoordelijk voor de gehele elektrische installatie en besturing. Deze werden ontwikkeld en gebouwd door de collega’s van Hollandia Services. Het is uniek dat een staalbouwer kennis en kunde van de elektrische installatie en de besturing in eigen huis heeft.
Bewaken interfaces
In het beginstadium van het project is relatief veel energie gestoken in het maken van een goed, geïntegreerd ontwerp. Om de interfaces te bewaken is van meet af aan gewerkt aan een goede coördinatie tussen de diverse disciplines architectuur, civiele techniek, staalbouw, hydraulische en elektrische installatie en grondwerk. Al deze disciplines werden in een zo vroeg mogelijk stadium bij dit proces betrokken. Ook vertegenwoordigers van de opdrachtgever en andere relevante stakeholders namen daarin deel.
Dit betekende in de praktijk een groot aantal overlegrondes, waarbij open met elkaar gediscussieerd. Tijdens deze brede overleggen werden veel ontwerp- en engineeringskeuzes besproken en gemaakt, onder meer over Life Cycle Cost.
Bij de daadwerkelijke keuzemomenten waren zowel de opdrachtgever als de Provincie Zuid-Holland, de partij die brug in beheer heeft, nauw betrokken. Dit leidde tot veel transparantie en vertrouwen tussen alle partijen in alle fases van het bouwproces.
Samenwerken in optima forma
De engineers en andere leden van de projectteams uit diverse disciplines zaten bij elkaar in één gemeenschappelijk kantoor. Dit om ook letterlijk zo kort mogelijke lijnen te creëren en problemen met interfaces snel en adequaat te kunnen oplossen. Resultaat was een ‘Final Design’ dat zeer goed voldeed aan de kwalificatie ‘Best for Project’.
Montage
In verband met diverse obstakels in de rivier was het niet mogelijk om een drijvende bok, die doorgaans wordt gebruikt voor het inhijsen van zwaardere brugdelen, te gebruiken. Nu is gebruik gemaakt van een dubbele pontonconstructie en een kraan, die samen als drijvende bok voor de hijsoperatie fungeerden.
De ruimte onder de brug is een prettige verblijfsruimte. Geen donkere, vervuilde ruimte vol met graffiti, maar een groenblauwe watertuin met bamboe vlonders en een bank. Deze ruimte is via twee speciaal hiervoor ontworpen trappen bereikbaar.
Belangrijke uitgangspunten voor het ontwerp waren duurzaamheid en leefbaarheid. Op de rustpunten op en onder de brug kunnen passanten genieten van het landschap en de Oude Rijn. Natuurlijke waterzuiveringssystemen creëren een gebied met zeer schoon water. Led-verlichting verhoogt de sociale- en verkeersveiligheid en verstoort dieren niet.
Innovatiegerichte contractvorm
De opdrachtgever Gemeente Alphen aan den Rijn koos een D&C-contract onder de UAVgc 2005. De aanbesteding vond plaats in concurrentiegerichte dialoog. Het contract had een functioneel karakter, om creativiteit en kennis de ruimte te geven. Doel was om een duurzame en kwalitatief hoogwaardige brug te realiseren tegen maatschappelijk verantwoorde kosten.
Door Mobilis en bouwpartners werd een eigen ontwerp gemaakt binnen het tracé en de werkgrenzen van de vraagspecificatie. Hiervoor tekenden architect Syb van Breda & Co en landschapsarchitect wUrck. In het ontwerp is rekening gehouden met de historie en geschiedenis van het gebied, verantwoord materiaal- en materieelgebruik, energieneutraal functioneren van de brug, minimale hinder voor de omgeving, invloeden op bestaande belendingen en RAMS-aspecten. Dit omvat onder meer de toepassing van gerecycled materiaal, bewust beton, FSC-hout, led-verlichting, zonnepanelen, geluidsreducerend asfalt en energieneutrale asfaltverharding.
Verbetering leefkwaliteit
Al vele jaren hebben Koudekerk aan den Rijn en Alphen aan den Rijn overlast van (vracht)verkeer. Het zware verkeer zorgt voor oponthoud en gevaarlijke situaties voor overige weggebruikers, zoals fietsers en voetgangers. De nieuwe Koningin Máximabrug zorgt voor verbetering van de leefkwaliteit en bereikbaarheid en vergroot daarmee ook de economische vitaliteit.
De Koningin Máximabrug is duurzaam door slim materiaalgebruik en duurzaam in energiegebruik. Voor wat betreft de brug zelf: de brugdekken zijn hol waardoor er maar weinig kracht en energie nodig is op de brug te openen en sluiten. Dit levert met zo’n vijfduizend openingen per jaar een aanzienlijke besparing op. Tijdens de ontwerpfase zijn diverse innovatieve oplossingen gevonden om de brug op verantwoorde wijze lichter te maken. Hierdoor was minder staal en minder laswerk nodig.
De Koningin Máximabrug is duurzaam door slim materiaalgebruik én duurzaam in energiegebruik. Alle energie die de brug gebruikt, wordt opgewekt door het eerste (!), drijvende zonnepanelenveld in Nederland. Deze slim, in de sloten in de lus van de weg, geplaatste zonnepanelen maken de brug energieneutraal.
Een laag walletje in de bocht voorkomt lichthinder van koplampen van de auto’s in de omgeving. Weidevogels hebben er zo geen last van. Oriëntatieverlichting voorkomt ook lichthinder, vergroot tegelijk de verkeersveiligheid en verbruikt minder energie.
De aanbesteding werd door hoofdaannemer Mobilis en partners Hollandia Infra en Aannemingsmaatschappij Van Gelder mede gewonnen op de werkmethode waardoor minimale hinder en maximale veiligheid voor de omgeving kon worden gegarandeerd tijdens de uitvoering van het werk en tevens een hoge duurzaamheid op het totale project werd gerealiseerd.
In een waterberging drijvende zonnepanelen leveren alle benodigde energie voor brug en weg. De structuur van de polder wordt in de lus van de weg doorgezet door de watergangen die het water voor de waterberging leveren. Afstromend water van de weg wordt hier gefilterd. Een stromingssysteem zorgt voor extra zuivering. Hierdoor ontstaat een uniek gebied met zeer schoon water met een hoge ecologische waarde. Voor het rondpompen wordt windenergie gebruikt, opgewekt door een Bosmanmolen. De zonnepanelen liggen laag ten opzichte van het maaiveld en veroorzaken geen visuele belemmering voor het doorzicht of verkeershinder door weerkaatsing/schittering.
