Algemene projectomschrijving
In verband met het uitlopen van de renovatie van Museum Arnhem is de monumentale Walburgiskerk in het centrum van Arnhem getransformeerd tot een tijdelijke expositieruimte voor hedendaagse kunst en ontwerp. In samenwerking met Studio met met heeft KRAFT architecten een inrichting voor de kerk gerealiseerd die duidelijk deze nieuwe functie laat zien, maar die vooral ook de kwaliteiten van het gotische interieur in tact laat. De Walburgiskerk is een rijksmonument en het museum is slechts een tijdelijke gebruiker. Daarom zijn alle ingrepen zo ontworpen en uitgevoerd dat ze zonder sporen achter te laten kunnen worden verwijderd. Het museum is te gast in de kerk (https://www.youtube.com/watch?v=RtGqiKGGwgo).
Dit is met name te zien aan het in het oog springende plafond dat op zes meter hoogte lijkt te zweven. Net als alle andere ingrepen is ook dit plafond zonder enige schroefverbinding of boorgat in de bestaande kerk gerealiseerd. Het plafond is volledig door middel van een klemconstructie opgehangen. Aan dit plafond kunnen de voor de telkens wisselende exposities nodige voorzieningen worden gemonteerd en opgehangen.
Beschrijving staalconstructie en/of gebruik van staal
Het plafond is volledig opgebouwd uit stalen elementen die elk gekozen zijn voor hun specifieke eigenschappen: Rond elk van de zes bakstenen pilaren van de kerk vormen twee L-vormige beugels een klemring die door middel van spanbouten op spanning gebracht is. Hieraan zijn vervolgens uitkragende kokerprofielen gemonteerd die op hun beurt de beeldbepalende zwevende blauwe randbalk van het plafond ondersteunen. Deze randbalk is opgebouwd uit twee gespiegeld in elkaar geschoven, koudgewalste C-profielen. Hier is voor gekozen om gewicht te besparen terwijl de gewenste uitstraling van een blauwe koker werd behouden. Tussen de randbalk is tenslotte een 'tension grid' van staalkabels gespannen die het daadwerkelijke plafond vormt waaraan per tentoonstelling verschillende kunstwerken, gordijnen, verlichting en andere inrichtingselementen kunnen worden gehangen.
Bijzondere aspecten bouwkundig concept / ontwerp
De Walburgiskerk is een laat-gotische kanunikkenkerk. Dat maakt dat het voor zijn tijd een bijzonder neutrale uitstraling heeft, met weinig ornament en kleurloos glas in lood in hoge ramen. De kerk is gebouwd in baksteen en aan de binnenzijde lichtgrijs gekaleid. Als gevolg hiervan is het interieur bijzonder licht en helder, wat het zeer geschikt maakt als tijdelijke tentoonstellingsruimte voor Museum Arnhem.
Het behouden van deze kwaliteit en tegelijk de identiteit en functionaliteit van het museum tot uitdrukking brengen was de kern van de ontwerpopgave. Als identiteitsdrager van het museum is gekozen voor een diepe kleur blauw waarmee alle tijdelijke elementen zijn uitgevoerd. Deze kleur complementeert de lichtkwaliteit van de kerkzaal, maar is ook zeer geschikt als neutrale achtergrond voor de presentatie van kunst. De tijdelijke elementen bestaan uit het beeldbepalende plafond met zijn blauwe staalprofielen, gordijnen waarmee verschillende ruimten kunnen worden gemarkeerd, maar ook uit een op kerkmeubilair geïnspireerde familie van meubels (de kassabalie, sokkels, bankjes etc.) waarmee de tentoonstellingen worden ingericht.
Wanneer het vernieuwde Museum Arnhem zijn deuren opent kan de inrichting van de kerk volledig zonder sporen achter te laten worden verwijderd en is het alsof het er nooit is geweest.
Bijzondere constructieve slimmigheden / detailleringen
Het plafond is volledig zonder boren of andere beschadigingen aan het monument aangebracht en zonder sporen na te laten weer te verwijderen. Het hele plafond hangt aan zes op klem bevestigde ringen die zijn opgebouwd uit kokerprofielen. Door het gewicht van de constructie torderen de stalen kokers van de klemringen enigszins waardoor de klemkracht toeneemt. Voor de beeldbepalende randbalk is gekozen voor lichte, uit de hallenbouw afkomstige, koudgewalste C-profielen die gespiegeld in elkaar zijn geschoven en door middel van bouten onderling verbonden waardoor ze zo optisch een koker vormen. Door het onderling verschuiven van de stootnaden van de C-profielen ontstaat één constructief geheel waarmee een grote overspanning kon worden bereikt.
Bijzondere aspecten uitvoering
De tijd tussen opdracht verlening (15 december 2018) en oplevering (23 februari 2019) was al extreem kort en werd nog verder beperkt door de kerstvakantie waarin veel adviseurs en toeleveranciers gesloten zijn. De eerste ontwerpstap was dan ook het selecteren van uitvoerende partijen die integraal onderdeel werden van het ontwerpteam en het leggen van contacten bij toeleveranciers om dit bijzondere project ook in de vakantieperiode te kunnen ontwikkelen.
Verder was de toegankelijkheid van de kerkzaal een uitdaging. Het bleek vanwege de beperkte deuropeningen niet mogelijk met regulier materieel binnen te komen wat van grote invloedd is geweest op het ontwerp van het plafond. Alles moest met een kleine heftruck en hoogwerkers op 6 meter hoogte gesteld en gemonteerd kunnen worden. De keuze voor de lichte C-profielen is mede hierdoor ingegeven.
Enkele dagen voor de opening bleek dat er in tegenstelling tot eerder gemaakte afspraken, toch een omgevingsvergunning nodig bleek. Het was dan ook een bijzonder moment toen de vergunning een maand na de opening van de eerste tentoonstelling met terugwerkende kracht werd verleend met de complimenten van monumentenzorg en de opmerking dat het een voorbeeldproject was van hoe om te gaan met een monument.
Bijzondere functionele aspecten van het bouwwerk
Alle inrichtingselementen zijn volledig verwijderbaar, zonder sporen na te laten. Met minimale middelen en met het grootst mogelijke respect voor het monument is de Walburgiskerk getransformeerd tot een presentatieruimte voor hedendaagse kunst en ontwerp, herkenbaar als museum en beleefbaar als monument.
