Algemene projectomschrijving
De nieuwe tunnel bij het Amsterdam Centraal Station heet Cuyperspassage en vormt de verbinding tussen de binnenstad en het IJ onder de sporen en perrons van het station door. Sinds de opening, eind 2015, kunnen fietsers en voetgangers hier in grote getale, 24 uur per dag, gebruik van maken. Naar schatting gebruiken 15.000 fietsers dagelijks de tunnel. Deze ‘langzaamverkeerspassage’ was precies wat door veel gebruikers van de stad gemist werd. Links- of rechtsom is nu éindelijk rechtdoor. De tunnel is aan een kant bekleed met bijna 80.000 oud-Hollandse tegeltjes; een authentiek schouwspel op een centrale plek van Amsterdam.
Duidelijke indeling
De drie meter hoge tunnel is honderdtien meter lang en tien meter breed. In het ontwerp is een duidelijke deling gemaakt voor de twee gebruikers van de tunnel: fietsers en voetgangers. Door het niveau voor de voetgangers hoger te maken dan het fietspad, ontstaat overzicht en wordt de voetganger veiligheid geboden. De fietser ervaart ruimtelijk de snelle route, begeleid door een lange lijn ledverlichting in de ‘plint’ van het voetpad. Het voetgangerspad heeft een gladde afwerking van handgevormde, geglazuurde, keramische tegels. Het fietspad heeft als contrast een ruwere, open afwerking van zwart asfalt en roestvast stalen roosters met geluidsabsorberend materiaal. Dit verhoogt het comfort. De roosters bieden geen mogelijkheid tot aanplakken van posters en dergelijke en verkleinen het risico op graffiti vanwege de open structuur.
Stedelijke kamer
De tegels aan het voetpad vormen een grafische afbeelding naar ontwerp van Irma Boom Office. Uitgangspunt is een gerestaureerd tegeltableau van de Rotterdamse tegelschilder Cornelis Boumeester (1652-1733) met 's Lands schip Rotterdam en de haringvloot uit het Rijksmuseum. Het wapen op de achtersteven verving Boom door het Amsterdamse stadswapen. De fietser of voetganger verlaat via de Cuyperspassage het historische gedeelte van Amsterdam om richting het ‘nieuwe Amsterdam’ te gaan, en andersom. Richting het IJ vervaagt de afbeelding; de schetsmatige lijnen gaan over in een kleurverloop van lichtblauw naar donkerblauw, dat ervoor moet zorgen dat fietsers minder hard gaan rijden als de pont in zicht komt. Hiermee wordt de overgang van de historie (tekening) naar het moderne beeld (pixels) gevisualiseerd. Tegelfabriek Koninklijke Tichelaar Makkum werkte vijf jaar lang aan de 46.000 wandtegeltjes voor het paneel, als ook 33.000 vloertegels, op het oud-Hollandse formaat van dertien bij dertien centimeter. Het tableau toont grote en kleine koopvaardijschepen, haringvissers met grote netten, woeste golven, zeemeeuwen. Het doet denken aan oude keukens in Amsterdamse grachtenpanden.
Beschrijving staalconstructie en/of gebruik van staal
De uiteinden van de tunnel, de tunnelmonden, hebben grote roestvast stalen manchetten. In één materiaal en profilering wordt het vloer-, wand- en plafondoppervlak samengevat. Deze omkaderingen maken de tweedeling van de dwarsdoorsnede (het ruimtelijk en functioneel concept) zichtbaar in de aanzichten van de tunnelmonden. Tegelijkertijd biedt het maatwerk van de manchetten de mogelijkheid om goede aansluitingen te maken met de historische keerwand aan de centrumzijde en de moderne lamellenwand aan de IJ-zijde.
Bijzondere aspecten bouwkundig concept / ontwerp
De functionele en ruimtelijke tweedeling in de tunnel tussen fietsers en voetgangers wordt versterkt door de materiaalkeuze. Het voetgangersgedeelte is geheel in keramische tegeltjes uitgevoerd. Bij het fietspad zijn roestvast stalen roosters en asfalt toegepast. Voor beide materiaalkeuzen geldt dat ze robuust, duurzaam en makkelijk te onderhouden zijn en niet uitnodigen tot aanplakken of graffiti. Maar de contrasten tussen de tegeltjes aan de ene kant en de roosters aan de andere zijde zijn op meerdere vlakken versterkt en benut. Waar de tegeltjes een gladde en gesloten oppervlak vormen en het indirecte licht gelijkmatig verspreiden door de witte kleur, zijn de roosters ruw, open van structuur en donker dankzij het achterliggende geluidsabsorberende materiaal. Hier benadrukt de directe verlichting de snelheid van de fietsers ten opzichte van de langzamere voetgangers.
Door de detaillering van de stalen roosters is een doorlopend vlak gecreëerd; langzaam oplopend vanuit de vloerafwerking, langs de wand tot en met het plafond. Door deze eenduidige materialisering wordt het ruimtelijk concept versterkt. De open roosters bieden tevens de mogelijkheid om geluidsabsorberend materiaal tegen de wand en het plafond toe te passen. Dit leidt ertoe dat de tunnel een ongekend goede akoestiek heeft, ondanks de betonnen draagconstructie. De akoestiek is zelfs zo goed dat voor de ingebruikname een concert als onderdeel van het Grachtenfestival in de Cuyperspassage is gehouden.
Bijzondere constructieve slimmigheden / detailleringen
In de gebeitste manchetten zijn speciale sleuven opgenomen voor anti-slipprofielen, maar ook als geleidelijnen voor slechtzienden. Er zijn onzichtbare goten opgenomen in de onderzijde (afwatering van het terrein) en de bovenzijde (afwatering van de aansluitende gevels) van de manchetten. Ten behoeve van een incidentele afsluiting van de tunnel zijn stalen rolhekken opgenomen achter de bekleding van de manchetten.
Bijzondere aspecten uitvoering
De tunnel is in segmenten gebouwd waarbij in vastgestelde treinvrije perioden (TVP's) van bijvoorbeeld 48 uur de wanden van één perron of spoorbak is gemaakt. In de volgende TVP is het dek van het betreffende segment geplaatst. Naderhand is de tunnel uitgegraven onder de sporen en perrons en zo afgebouwd zonder het treinverkeer verder te verstoren.
Bijzondere functionele aspecten van het bouwwerk
